گروه اجتماعی: شتاب روند نزولی معدل دانش‌آموزان طی چند سال گذشته که اکنون نیز با شیب تندی در حال حرکت است، به چالشی برای نظام تعلیم و تربیت تبدیل شده است و اگر نظام آموزشی به سرعت برای آن چاره اندیشی نکند، در آینده خود را در حوزه‌های کلانی چون سطح علمی دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی نشان خواهد داد. به گزارش «عصر ایرانیان»امسال وزارت آموزش و پرورش اعلام کرد که در رشته علوم تجربی میانگین نمرات سال گذشته دانش‌آموزان ۱۱.۲۳ بوده که اکنون به ۱۲ رسیده است. در رشته علوم ریاضی میانگین نمرات از ۱۰.۷۹ به ۱۱.۸۲ و در رشته انسانی از ۸.۷۵ به ۹.۱۳ رسید و در مجموع نمرات دانش‌آموزان از ۱۰.۲۶ به ۱۰.۹۸ رسیده است.براساس تحلیل وزارت آموزش و پرورش در شهریور ۱۴۰۳، میانگین معدل در پایه‌های دهم تجربی ۱۲.۶۴، یازدهم تجربی ۱۱.۵۲ و دوازدهم تجربی ۱۲ شده است. در رشته ریاضی میانگین معدل دانش آموزان پایه دهم به ۱۲.۶۹، پایه یازدهم ۱۱.۲۶ و پایه دوازدهم ۱۱.۸۲ رسیده و در رشته علوم انسانی پایه دهم میانگین نمرات ۹.۴۴، پایه یازدهم ۹.۰۷ و پایه دوازدهم ۹.۱۳ ثبت شده است.هرچند که براساس این تحلیل، معدل میانگین امسال دانش‌آموزان نیم نمره نسبت به سال گذشته افزایش یافته است اما بازهم از نظر کارشناسان آموزشی میانگین معدل ۱۰.۹۸ برای سه پایه تحصیلی بسیار پایین بوده و نشان دهنده افت شدید تحصیلی دانش‌آموزان در چهارسال گذشته استاما موضوع به پایین بودن نمرات دانش‌آموزان در امتحانات نهایی ختم نمی‌شود چرا که براساس آمارهای سازمان ملی سنجش و ارزشیابی نظام آموزشی کشور تعداد داوطلبان کنکور هم ۱۵ درصد کاهش یافته و این آمار حتی به زیر یک میلیون نفر در چند سال گذشته رسیده است.پس از اعلام آمارهای مربوط به افت تحصیلی دانش‌آموزان، پژوهش‌های بسیاری در این خصوص انجام شد تا علل این معضل شناسایی و سپس راهکاری برای بهبود این وضعیت مشخص شود چراکه پژوهشگران معتقدند که این پدیده نه تنها اثرات منفی بر دانش آموز دارد، بلکه تبعات اجتماعی، اقتصادی و روانی گسترده ای نیز به دنبال دارد و افت تحصیلی می تواند به کاهش اعتماد به نفس، افزایش نرخ ترک تحصیل و در نهایت کاهش فرصت های شغلی و اجتماعی منجر شود.کارشناسان معتقدند که عوامل فردی، خانوادگی، آموزشی و اجتماعی در افت تحصیلی دانش‌آموزان دخیل است، عوامل فردی مانند ابعاد شخصیتی، توانایی‌های شناختی، مشکلات جسمی و روانی و انگیزه‌های تحصیلی، عوامل خانوادگی از جمله وضعیت اقتصادی، سطح تحصیلات والدین، حمایت خانوادگی و تعاملات درون خانواده در عملکرد تحصیلی دانش آموزان است.همچنین، محیط مدرسه و کیفیت آموزش، دشواری سوالات نسبت به تدریس معلمان، محتوای کتاب درسی و تراکم بالای کلاس، روابط دانش آموزان با معلمان و همکلاسی‌ها و امکانات آموزشی از جمله عوامل مدرسه‌ای موثر بر تحصیل هستند. از سوی دیگر عوامل اجتماعی شامل شرایط اقتصادی و فرهنگی جامعه، سیاست‌های آموزشی در افت تحصیلی دانش آموزان موثر است.فضای مجازی موضوع مهم دیگری است که در چالش افت تحصیلی دانش‌آموزان مورد توجه کارشناسان قرار گرفته است، علاقه بسیاری از دانش‌آموزان به فضای مجازی و بازی‌های رایانه ای از فرصت و علاقه آنها برای فعالیت‌های آموزشی کاسته و رغبت آنها را به مدرسه کم‌تر از گذشته کرده است.موارد ذکر شده، موضوعاتی است که تعدادی از دانش آموزان در گفت وگو با خبرنگار اجتماعی ایرنا تایید کرده اند که در ادامه می آید:امیرعلی دانش‌آموز پایه دوازدهم رشته علوم انسانی با معدل ۱۳ در سال تحصیلی گذشته درباره علت درس نخواندن و کاهش معدل، می‌گوید: من علاقه به درس داشتم اما سوالات امتحانات نهایی بسیار دشوار بود.او ادامه می‌دهد: سطح تدریس معلم با امتحانات نهایی یکی نبود، امتحانات نهایی مفهومی بود اما معلم در کلاس حفظی با ما کار کرده بود. من از دشواری سوالات در امتحانات نهایی بسیار ناراحت هستم.تارا دانش آموز کلاس یازدهم با معدل ۱۶ نیز می‌گوید: سطح امتحانات برای ما بسیار سخت در نظر گرفته‌ شد، گاهی با خودم فکر می‌کنم که آنقدر زیاد درس بخوانم، شب نخوابم و سختی بکشم و در آخر هم بیکار باشم؟!او ادامه می‌دهد: ترجیح می‌دهم کاری مهارتی مانند آرایشگری را دنبال کنم و سختی درس خواندن را هم نداشته باشم، با این شرایط دشواری درس را ندارم و درآمد بیشتری را هم بدست می‌آورم.سمانه دانش‌آموز کلاس دوازدهم با معدل ۱۷ می‌گوید: من به درس علاقه بسیاری داشتم و تلاش هم می‌کردم اما امتحانات نهایی دشوار بود و معدل من را پایین آورد. با این شرایط فقط دانش‌آموزان مدارس خاص می‌توانند نمرات خوبی را بدست آورند.شایان دانش‌آموزان پایه دوازهم با معدل ۱۶ می‌گوید: فقط دوستانم که معلم خصوصی داشتند، توانستند معدل بالای ۱۸ داشته باشند. بعدهم با این شرایط اقتصادی به فرض که به دانشگاه هم بروم، عاقبت خوبی در پیش نیست.او ادامه می‌دهد: پدر من وضعیت مالی خوبی ندارد اما من می‌خواهم در آینده درآمد زیادی داشته باشم تا بتوانم در رفاه زندگی کنم. اگر رشته خوب و پردرآمدی قبول نشوم، به دانشگاه نمی‌روم و به سراغ کار می‌روم.در راستای کاهش معدل دانش‌آموزان در چند سال گذشته، فصلنامه تحقیقی علوم انسانی این افت تحصیلی دانش آموزان را از نگاه معلمان بررسی کرده است، در این پژوهش معلمان نامناسب‌ بودن روش‌ها و امکانات آموزش با محتوای کتاب‌های درسی را از مهم‌ترین عوامل چالش افت تحصیلی دانش‌آموزان عنوان کرده‌اند. این معلمان معتقدند که روش‌های تدریس و یادگیری متداول در آموزش وپرورش به جای استفاده از همه استعدادهای بالقوه و هدایت دانش‌آموزان برای تحقیق و تفحص، جستجو کردن، مشاهده کردن، تجربه و آزمایش بر استفاده از نطق و بیان و روش‌های سنتی تاکید دارد که در این شرایط ذوق و خلاقیت دانش‌آموزان نادیده گرفته می‌شود و آنها به فردی بی‌علاقه و منفعل تبدیل می‌شوند.نامناسب‌بودن معلمان از نظر صلاحیت و شایستگی عامل دیگری بود که مورد توجه معلمان این پژوهش قرار گرفت، براین اساس این کمبود معلمان وقتی با عدم کفایت و نامناسب بودن تربیت معلمان موجود در نظر گرفته می‌شود، نقش این عوامل و افت تحصیلی بارزتر می‌شود.همچنین معلمان در این پژوهش نامناسب بودن روش‌های ارزیابی و سنجش یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان را عاملی دیگر برای افت تحصیلی دانش‌آموزان دانستند. آنها معتقدند که بسیاری از صاحبنظران بر این باورند نمره امتحانی خواه از آزمون‌های معلم ساخته، حاصل شده‌اند و یا از آزمون‌های میزان شده، دارای ارزش نسبی هستند و به تداوم یادگیری در این آزمون‌ها توجه نمی‌شود. در واقع آزمون‌ها امر یادگیری را نمی‌توانند به صورت بسته‌ای مجزا و تداوم یادگیری مورد توجه قرار دهند.در این راستا، محسن زارعی رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت وزارت آموزش و پرورش درباره افت تحصیلی دانش‌آموزان به خبرنگار ایرنا اظهار کرد: به این موضوع نباید به صورت برشی و مقطعی نگاه کرد.وی افزود: پس از اعلام میانگین نمرات آزمون نهایی پایه دوازدهم اینگونه القا شد که این افت تحصیلی کار آموزش و پرورش بوده است.رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت وزارت آموزش و پرورش یادآورشد: موضوعی که آموزش و پرورش اصرار دارد این است که به طور شفاف وضعیت کنونی و نمای واقعی آموزش و پرورش را به نمایش بگذارد و برای جبران این کاستی‌ها برنامه ریزی کند.زارعی خاطرنشان کرد: باید اول وضع موجود را بشناسیم و سپس از جامعه خواسته شود که این وضعیت را جبران کنند.وی با بیان اینکه همه معلمان باید دست به دست هم دهند تا سطح تحصیلی دانش آموزان ارتقا یابد، گفت: عوامل سهیم را باید در نظر گیریم که چه بخش‌هایی به انگیزه دانش‌آموزان و چه بخش‌هایی به دوره‌های قبل مربوط می‌شود و ضروری است که دوره ۱۲ ساله تحصیلی را در کنار هم ببینیم.رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت وزارت آموزش و پرورش افزود: در دوره‌های مختلف بازخوردی از وضعیت آموزشی نداریم و به یک باره این بازخورد در پایان دوران تحصیل مشخص می‌شود بنابراین باید در همه دوره‌ها این اتفاق بیفتد تا مداخلات در زمان خود صورت گیرد.علاوه بر امتحانات نهایی، جایگاه دانش‌آموزان ایرانی در آزمون‌های تیمز و پرلز نیز افت داشته است، در واقع این آزمون‌ها با هدف مقایسه روند عملکرد نظام آموزشی کشورهای شرکت کننده در ابعاد و در طول دوره‌های مختلف است. مهم‌ترین و عمده‌ترین هدف آزمون‌های تیمز و پرلز بحث پیشرفت ریاضیات و علوم در پایه چهارم ابتدایی و سوم راهنمایی و بررسی درک مطلب دانش آموزان است.براین اساس مسعود کبیری مدیر مرکز تیمز و پرلز ایران در گفت‌وگویی درباره نتایج آزمون‌های تیمز ۲۰۲۳ و پرلز ۲۰۲۱ اعلام کرد: نتیجه اصلی که در این خصوص می‌توان داشت به طور کلی عملکردی که برای ایران تعریف شده، خیلی مطلوب نیست. نتیجه آزمون تیمز ۴۴۵ است و از میانگین استاندارد جهانی که ۵۰۰ است پایین‌تر هستیم. جایگاه ایران در میان کشورهای شرکت کننده نشان دهنده آن است در مقایسه با کشورهای دیگر وضعیت خیلی مطلوبی نداریم.در این راستا، فرهاد کریمی رئیس سابق پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش و عضو هیات علمی پژوهشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا درباره دلایل افت عملکرد آموزشی در سال‌های اخیر در امتحانات نهایی و نیز مطالعات بین المللی تیمز و پرلز توضیح داد: بررسی دقیق دلایل و عوامل افت قابل ملاحظه عملکرد دانش آموزان ایران طی سال های اخیر در امتحانات نهایی و نیز مطالعات بین المللی تیمز و پرلز و شناسایی سهم هر عامل، نیازمند انجام تحلیل ثانوی داده‌ها و پژوهش‌های تحلیلی است.وی افزود: مهمترین دلایل کاهش عملکرد دانش آموزان با توجه به عوامل درون نظام آموزشی از جمله عوامل مربوط به ساختار نظام آموزشی، عوامل مربوط به معلمان، عوامل مربوط به کتاب درسی و زمان آموزش است.