یادداشت
تحرک اجتماعی کارگران و رشد هشت درصدی
محمدرضا طاهری
یکی از آیات قرآن که دلالتهای سیاسی و اجتماعی مهمی دارد، آیه پنجم سوره مبارکه قصص است: «و ما بر آن هستيم كه بر مستضعفان روى زمين نعمت دهيم و آنان را پيشوايان سازيم و وارثان گردانيم.» مسئلهای را که این آیه مبارکه بیان میکند در جامعهشناسی با عنوان تحرک اجتماعی مورد بحث قرار میگیرد. در واقع این آیه شریفه به تحرک اجتماعی عمودی و صعودی اشاره میکند که متوجه اقشار مستضعف و محروم جامعه است. واقعیت آن است که نرخ چنین تحرکی در میان اقشار محروم و بهویژه کارگران پایین است و دلیل آن نیز فقدان عدالت اجتماعی است. دانیل آرونسون، اقتصاددان و معاون بانک فدرال رزرو شیکاگو، در پژوهشی که سالهای میان 1940 و 2000 را بررسی کرده است، معتقد است هر زمان که ثروتمندان نسبت به فقرا ثروتمندتر میشوند، نرخ تحرک اجتماعی سقوط میکند. به گفته تونی اتکینسون، اقتصاددان بریتانیایی نیز توزیعی که در دهکهای بالا رخ میدهد، بر دهکهای پایین تأثیر میگذارد. یکی از علل تأکید قرآن در آیه هفتم سوره مبارکه حشر بر نهی از دست به دست شدن ثروت میان اغنیا، تأثیر مخرب آن بر اقشار محروم است. کارگران و اقشار ضعیف جامعه بیش از پنجاه درصد جامعه ایران را تشکیل میدهند، اما راه دشوار صعود به موقعیتهای اجتماعی بالاتر موجب شده است تا فرزندان چنین خانوادههایی سهم کمتری نسبت به جمعیت خود، در دانشگاهها، مناصب دولتی، مدیریتها، قلمرو هنر، ورزش، و نظایر آن داشته باشند. این امر بدین معناست که بسیاری از استعدادهای جامعه ایران از فرصت مناسب برای شکوفایی برخوردار نیستند. این در حالی است که وظیفه دولت اسلامی ایجاد زمینه مناسب برای شکوفایی استعدادهاست. در روایت آمده است که بعثت پیامبران برای برانگیختن و شکوفا کردن عقلهای مدفون شده است. آیه 157 سوره مبارکه اعراف نیز بیان میدارد که پیامبر (ص) بار گران را از دوش انسانها برمى دارد و بند و زنجيرشان را مىگشايد. اینها همه به معنای رشد انسان است که یکی از ابعاد آن همان تحرک اجتماعی صعودی است. به عبارت دیگر، رشد اقتصادی مورد نظر و مطلوب نظام دینی زمانی محقق میشود که به تحرک اجتماعی عمودی و صعودی کارگران و اقشار محروم جامعه بینجامد. در غیر این صورت، آنچه رخ داده است صرفاً افزایش گردش ثروت در میان اغنیای جامعه است. آموزش یکی از مهمترین شرایط لازم برای تحرک اجتماعی است. اگر آموزش به کالایی تبدیل شود که فقط عده خاصی توان پرداخت آن را داشته باشند، تحرکی در جایگاه اجتماعی اقشار محروم رخ نخواهد داد. این امر با توجه به تحولات کنونی هوش مصنوعی، چالش بزرگی برای کارگران فاقد دانش و مهارت ایجاد میکند. برای مثال میتوان به کارخانه هوشمند شیائومی درچین اشاره کرد که به کارخانه تاریک نیز مشهور است و بدون هیچ نیروی انسانی مشغول تولید است. اگر خانوادههای کارگر و اقشار محروم نتوانند هزینه کسب مهارت و آموزش را برای فرزندانشان تأمین کنند، در آینده با موج بزرگی از بیکاری مواجه خواهیم بود. امری که به بدتر شدن وضعیت اقشار محروم و کارگران ساده منتهی خواهد شد و نه تنها از تحرک صعودی خبری نخواهد بود که به تحرک نزولی منجر خواهد شد. از اینرو رشد هشت درصد باید با اتکا به جمعیت بزرگ کارگران و با مشارکت آنان صورت گیرد به گونهای که به تحرک اجتماعی عمودی و صعودی آنها منتهی شود. در غیر این صورت حتی اگر اعداد و ارقام هم رشد هشت درصدی را نشان دهند، آنچه رخ داده است، چیزی بیش از دست به دست شدن و انباشت بیشتر ثروت در میان دهکهای بالایی جامعه نبوده است.
محمدرضا طاهری
یکی از آیات قرآن که دلالتهای سیاسی و اجتماعی مهمی دارد، آیه پنجم سوره مبارکه قصص است: «و ما بر آن هستيم كه بر مستضعفان روى زمين نعمت دهيم و آنان را پيشوايان سازيم و وارثان گردانيم.» مسئلهای را که این آیه مبارکه بیان میکند در جامعهشناسی با عنوان تحرک اجتماعی مورد بحث قرار میگیرد. در واقع این آیه شریفه به تحرک اجتماعی عمودی و صعودی اشاره میکند که متوجه اقشار مستضعف و محروم جامعه است. واقعیت آن است که نرخ چنین تحرکی در میان اقشار محروم و بهویژه کارگران پایین است و دلیل آن نیز فقدان عدالت اجتماعی است. دانیل آرونسون، اقتصاددان و معاون بانک فدرال رزرو شیکاگو، در پژوهشی که سالهای میان 1940 و 2000 را بررسی کرده است، معتقد است هر زمان که ثروتمندان نسبت به فقرا ثروتمندتر میشوند، نرخ تحرک اجتماعی سقوط میکند. به گفته تونی اتکینسون، اقتصاددان بریتانیایی نیز توزیعی که در دهکهای بالا رخ میدهد، بر دهکهای پایین تأثیر میگذارد. یکی از علل تأکید قرآن در آیه هفتم سوره مبارکه حشر بر نهی از دست به دست شدن ثروت میان اغنیا، تأثیر مخرب آن بر اقشار محروم است. کارگران و اقشار ضعیف جامعه بیش از پنجاه درصد جامعه ایران را تشکیل میدهند، اما راه دشوار صعود به موقعیتهای اجتماعی بالاتر موجب شده است تا فرزندان چنین خانوادههایی سهم کمتری نسبت به جمعیت خود، در دانشگاهها، مناصب دولتی، مدیریتها، قلمرو هنر، ورزش، و نظایر آن داشته باشند. این امر بدین معناست که بسیاری از استعدادهای جامعه ایران از فرصت مناسب برای شکوفایی برخوردار نیستند. این در حالی است که وظیفه دولت اسلامی ایجاد زمینه مناسب برای شکوفایی استعدادهاست. در روایت آمده است که بعثت پیامبران برای برانگیختن و شکوفا کردن عقلهای مدفون شده است. آیه 157 سوره مبارکه اعراف نیز بیان میدارد که پیامبر (ص) بار گران را از دوش انسانها برمى دارد و بند و زنجيرشان را مىگشايد. اینها همه به معنای رشد انسان است که یکی از ابعاد آن همان تحرک اجتماعی صعودی است. به عبارت دیگر، رشد اقتصادی مورد نظر و مطلوب نظام دینی زمانی محقق میشود که به تحرک اجتماعی عمودی و صعودی کارگران و اقشار محروم جامعه بینجامد. در غیر این صورت، آنچه رخ داده است صرفاً افزایش گردش ثروت در میان اغنیای جامعه است. آموزش یکی از مهمترین شرایط لازم برای تحرک اجتماعی است. اگر آموزش به کالایی تبدیل شود که فقط عده خاصی توان پرداخت آن را داشته باشند، تحرکی در جایگاه اجتماعی اقشار محروم رخ نخواهد داد. این امر با توجه به تحولات کنونی هوش مصنوعی، چالش بزرگی برای کارگران فاقد دانش و مهارت ایجاد میکند. برای مثال میتوان به کارخانه هوشمند شیائومی درچین اشاره کرد که به کارخانه تاریک نیز مشهور است و بدون هیچ نیروی انسانی مشغول تولید است. اگر خانوادههای کارگر و اقشار محروم نتوانند هزینه کسب مهارت و آموزش را برای فرزندانشان تأمین کنند، در آینده با موج بزرگی از بیکاری مواجه خواهیم بود. امری که به بدتر شدن وضعیت اقشار محروم و کارگران ساده منتهی خواهد شد و نه تنها از تحرک صعودی خبری نخواهد بود که به تحرک نزولی منجر خواهد شد. از اینرو رشد هشت درصد باید با اتکا به جمعیت بزرگ کارگران و با مشارکت آنان صورت گیرد به گونهای که به تحرک اجتماعی عمودی و صعودی آنها منتهی شود. در غیر این صورت حتی اگر اعداد و ارقام هم رشد هشت درصدی را نشان دهند، آنچه رخ داده است، چیزی بیش از دست به دست شدن و انباشت بیشتر ثروت در میان دهکهای بالایی جامعه نبوده است.
ارسال دیدگاه
تیتر خبرها
