نشریه اکونومیست:
توپ مذاکرات هستهای در زمینه واشنگتن است
گروه سیاسی: برخی خوش بینان به فضای مذاکرات وین می‌گویند که تا ۷۵ درصد شانس انعقاد یک توافق وجود دارد. «نشریه اکونومیست» در گزارشی ضمن پرداختن به آخرین روند تحولات مرتبط با معادله هستهای ایران، از رسیدنِ مذاکرات جاری هستهای ایران و غرب در وین به نقطه‌ای حساس خبر داده و تاکید کرده که تصمیمات سیاسی آتی از سوی تهران و واشنگتن و همچنین برخی مسائل مهم منطقه‌ای (خاورمیانه) و بین المللی (نظیر بحران اوکراین)، می‌توانند تا حد زیادی بر سرنوشت نهاییِ مذاکرات وین تاثیرگذار باشند. اکونومیست در این رابطه می‌نویسد: «در جهانِ کنونی که در آن منازعات و رقابت‌های راهبردی در مورد مسائلی نظیر اوکراین، تایوان، و دیگر موضوعات، به نحو فزاینده‌ای رو به اوج است، تا حدی شاهد موفقیت تلاش‌های دیپلماتیک در چهارچوب معادله هستهای ایران بوده ایم. با این حال، علی رغم تمامی پیشرفتهای حاصل شده پس از هشت دور مذاکرات سیاسی و فنی در وین با محوریت احیای توافق برجام، بسیاری از ناظران و تحلیلگران به طرح این سوال می‌پردازند که آیا اساسا امکان موفقیت احیایِ توافقی که برای نخستین بار در سال ۲۰۱۵ میلادی امضا شد و دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد، وجود دارد یا خیر؟ دور آتی مذاکرات که قرار است در هفته جاری برگزار شود، تا حد زیادی «تعیین کننده» به نظر می‌رسد. در این راستا باید گفت که طرف‌های مذاکراتی در وین هیچگاه تا به این حد در مسیر دستیابی به یک توافق قرار نداشته اند (به توافق بسیار نزدیک هستند). مقام‌های آمریکایی تا حد زیادی نسبت به چشم انداز انعقادِ یک توافق خوش‌بین هستند. در این راستا، آمریکا در اقدامی که از آن به عنوان ژست نشان دادنِ حسن نیت به ایران یاد شده، اعلام کرد که روسیه، چین، و کشورهای اروپایی بار دیگر می‌توانند از معافیت‌های تحریمی آمریکا در زمینه تعامل با این کشور (ایران) در زمینه برخی فعالیت‌های غیرنظامی هسته ایِ ایران برخوردار شوند. در این میان، خطرات و تهدیدات فروپاشی روند مذاکرات نیز تا حد زیادی مشهود هستند. تندور‌های آمریکایی در مدت اخیر در ابراز مخالفت‌های خود با انعقاد هرگونه توافق جدید با ایران از سوی دولت بایدن، صریح‌تر شده‌اند. جدای از این ها، نیروهای نیاببتی ایران در منطقه بویژه در یمن نیز تحرکات جدیدی را از خود نشان داده اند و بویژه در زمینه حملات پهپادی و موشکی، قابلیت‌های ویژه‌ای را از خود به نمایش گذاشته اند. در این راستا، اسرائیل نیز همچنان به تهدیدات خود علیه ایران مبنی بر حمله به سایت‌های هستهای این کشور ادامه می‌دهد و در عین حال بر شدت و میزان همکاری‌های نظامی و امنیتی خود با کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس نیز افزوده است. توافق هستهای ایران که با نام «برجام» نیز شناخته می‌شود، محدودیت‌های قابل توجهی را بر برنامه اتمی ایران وضع می‌کرد و در مقابل، ایران نیز از لغو برخی تحریم‌ها علیه خود سود و بهره می‌جست. با این حال، این توافق از همان ابتدا با مخالفت‌های جدی کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، اسرائیل و حتی برخی دموکرات‌ها رو به رو شد. این توافق به ایران اجازه می‌داد تا غنی سازی اورانیومِ خود را در سطحی گسترده پس از ۱۵ سال از سر گیرد. این توافق صرفا محدود به پرونده هستهای ایران بود و هیچ ارتباطی با قدرت موشکی و نفوذ منطقه‌ای ایران نداشت. دراین راستا، دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا توافق برجام را «بدترین توافق آمریکا در کل تاریخ این کشور» ارزیابی کرد و سیلی از تحریم‌ها را در قالب «کارزار فشار حداکثری» علیه تهران وضع کرد. در واکنش به این مساله، ایران به تدریج و به نحو روزافزونی روند غنی سازی اورانیوم خود را تسریع کرد. در این راستا، ایران عملا پیشرفتهای قابل توجه هستهای را از خود به ثبت رساند. این کشور سطح غنی سازی خود را به بیش از ۶۰ درصد رساند و مولفه‌هایی نظیر اورانیوم فلزی را نیز تولید کرد و سانتریفیوژ‌های پیشرفتهای را نیز طراحی و عملیاتی کرد. در این چهارچوب حتی «رافائل گروسی» دبیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کرد که «ایران تنها کشوری در جهان است که سلاح‌های اتمی ندارد، اما غنی سازی بالای ۶۰ درصد را انجام می‌دهد». مساله‌ای که در نوع خود حاکی از گسترش قابل توجه توانمندی‌های هستهای ایران در ابعاد مختلف است. توانمندی‌های اتمی کنونی ایران، عملا نگرانی‌ها در پایتخت‌های غربی را به نحو قابل توجهی افزایش داده است. درست به همین دلیل است که آمریکایی‌ها از وارد شدنِ روند مذاکرات به «مرحله‌ای حساسی» خبر می‌دهند. دلیل این مساله نیز این است که اگر هر چه سریع‌تر توافقی منعقد نشود، اساسا با توجه به پیشرفتهای اتمی ایران، مزیت‌های مستتر در توافق برجام برای غرب، از حیز انتفاع ساقط خواهند شد. ایرانی‌های نیز نگرانی‌های خاص خود را در مورد احیای برجام و لغو تحریم‌ها علیه خود دارند. احتمال اینکه جو بایدن در سال ۲۰۲۵ از قدرت خارج شود وجود دارد و همین مساله می‌تواند چشم اندازِ لغو تحریم‌ها علیه ایران را به امری موقت تبدیل کند. امکان دارد که ترامپ بار دیگر کرسی ریاست جمهوری آمریکا را باز پس گیرد و آمریکا بار دیگر از توافق برجام خارج شده و تحریم‌های گسترده‌ای را علیه ایران وضع کند. در این چهارچوب، آمریکایی‌ها به صراحت گفته اند که نمی‌توانند هیچ تضمینی را به ایران بدهند که دولت‌های آتی آمریکا از توافق برجام خارج نخواهند شد. بهترین تضمینی که آنها می‌توانند بدهند تنها محدود به دوره زمانی حضور دولت بایدن در قدرت خواهد بود. برخی خوش بینان به فضای مذاکرات وین می‌گویند که تا ۷۵ درصد شانس انعقاد یک توافق وجود دارد. آنها در این رابطه به طور خاص به تغییر برخی مواضع آمریکا اشاره دارند. احیای برجام بدون تردید حامل مزایای اقتصادی قابل توجهی برای دولت ابراهیم رئیسی خواهد بود. با این همه، بدبینان به مذاکراتِ وین شانس شکست مذاکرات را بیش از موفقیت آن ارزیابی می‌کنند. آنها تاکید ایران بر عدم مذاکره مستقیم با آمریکا را مورد اشاره قرار می‌دهند و تاکید دارند که مواضع سخت ایران عملا نشان می‌دهند که این کشور به هر قیمتی حاضر به توافق با غرب نیست. جو بایدن می‌گوید اجازه پیشرفتهای بیشترِ هستهای را به ایران نخواهد داد. او از توافقی «قوی‌تر و طولانی‌تر» با ایران (در مقایسه با توافق برجام) صحبت می‌کند. با این همه با توجه به شرایط کنونی، بعید است دولت بایدن به یکچنین دستاوردی در تعامل با ایران برسد. البته که دراین میان مقصر اصلی دونالد ترامپ و اقدام بی تدبیر وی در خارج کردن آمریکا از توافق برجام است. ترامپ امید داشت که آمریکا با خروج از برجام و وضعِ سیلی از تحریم‌ها علیه ایران بتواند این کشور را به انجام مذاکرات گسترده‌تر در حوزه‌های موشکی و منطقه‌ای نیز راضی کند. با این حال، تهران در برابر این فشارها، همه جوره مقاومت کرد و تسلیم آنها نشد. در این میان، روسیه و چین به عنوان کشورهایی که روابط نزدیکی با ایران دارند، نقش میانجی گرانه قابل توجهی در روند مذاکرات هستهای وین دارند. آنها در برخی مواقع، به حرکت مذاکرات به سمت جلو کمک کرده اند. با این حال بیم آن می‌رود که با تشدید شکاف‌ها و تنش‌های این کشورها با واشنگتن در مورد مسائلی نظیر اوکراین، واگرایی منفی اتفاق بیفتد و آنها با اقدامات حمایتیِ بیش از پیش خود از ایران، عملا زمینه را برای بی‌اثر شدن قابل توجه تحریم‌های آمریکا علیه ایران فراهم کنند. شکی نیست که ایران هم برای این دسته از کشورها، بازیگری مهم با قدرتِ کنشگری بالا در عرصه معادلات منطقه‌ای و بین المللی در نظر گرفته می‌شود. با این حال، تحولات جاری در مورد اوکراین می‌تواند بسیاری از معادلات را به هم بریزد. برحی دیپلمات‌ها امید دارند که بحران اوکراین روند انعقادیک توافق را سرعت بخشد. دلیل اصلی این مساله نیز این است که قدرت‌های جهانی به دنبال تخفیف و کاهش دادنِ تنش‌ها در روابط خود هستند. در این میان برخی دیگر از این نکته هراس دارند که مواضع طرف‌های مختلف بین المللی در معادله برجام، بیش از پیش سخت گیرانه شده است. هفته گذشته چین و روسیه بیانیه مشترکی را صادر کردند و آمریکا و متحدان آن را به آتش افروزی در اقصی نقاط جهان متهم کرده و خواستار پایان یافتن این رویه‌ها از سوی آنها شده اند. درست به همین دلیل است که معادله اتمی ایران می‌تواند خود به یک نقطه شکاف و اختلاف جدی و عمیق در روابط ایران و غرب (با توجه به حمایت‌های محور شرق از ایران) تبدیل شود».
بازگشت معافیت‌های هستهای در واقع محدودیت علیه ایران است
بابک نگاهداری رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس در تحلیل اقدام اخیر آمریکا در بازگرداندن معافیت‌های مربوط به همکاری‌های بین‌المللی در زمینه برنامه هسته ای ایران پیش از آغاز دور نهم مذاکرات وین، تاکید کرد: علیرغم اینکه برخی این اقدام را نشانه حسن نیت دولت بایدن در زمینه رفع تحریم‌ها تفسیر کرده‌اند، ولی واقعیت آن است که بازگشت معافیت‌های هستهای به معنای رفع تحریم‌ها نیست. وی در توضیح این نکته گفت: این موضوعی است که سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز در توئیت خود به آن اشاره کرده است. کما اینکه وزارت خارجه آمریکا هم به تصریح در بیانیه‌اش گفته این تصمیم «به مثابه اعطای یک امتیاز به ایران یا نشانه‌ای در جهت دستیابی به تفاهمی درباره بازگشت به برجام نیست»؛ در واقع، طبق آنچه در این بیانیه آمده است، بازگشت این معافیت‌ها - حتی در صورت عدم دستیابی به توافق در وین- یک گام فنی در راستای منافع حیاتی ایالات متحده آمریکا و محدود ساختن برنامه هستهای جمهوری اسلامی ایران است. رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس خاطرنشان کرد: در گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با عنوان «مذاکرات وین، تقابل اراده‌ها و جنگ روایت‌ها» نیز به این مسئله اشاره شده است که در این کارزار باید ضمن مقابله با روایت‌سازی دشمن، شاخص‌های دقیقی برای میزان موفقیت در دستیابی به اهداف خود و سنجش اقدامات دشمن داشته باشیم.
* ایران در وین، بدنبال توافقی برای رفع موثر و سنجش‌پذیر تحریم‌هاست
نگاهداری تاکید کرد: آنچه ایران در وین به دنبال آن است، توافقی برای رفع تحریم‌ها به طور مؤثر، سنجش پذیر، قابل راستی‌آزمایی و پایدار است. بنابراین، تنها آن دسته از اقداماتی مورد استقبال قرار خواهد گرفت که دارای انتفاع ملموسی برای جمهوری اسلامی ایران باشد. وی گفت: از نگاه آمریکا، فلسفه صدور معافیت‌های هستهای پس از امضای توافق هستهای در سال 2015 با این ادعا بوده که به لحاظ فنی، شرایطی فراهم شود که در قالب همکاری بین المللی و محدودیت‌هایی که در برجام در نظر گرفته شده، برنامه هستهای ایران ماهیت اشاعه‌ای نداشته باشد و استفاده از آن به عنوان اهرم فشاری علیه غرب امکان‌پذیر نباشد. به عنوان مثال، یکی از معافیت‌های پنجگانه هستهای، مربوط به «تبادل اورانیوم مازاد بر 300 کیلوگرم، در ازای دریافت کیک زرد از روسیه» است، اما دولت ترامپ یکسال بعد از خروج از برجام، این معافیت را لغو کرد. رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس افزود: نگاه آمریکا در آن برهه این بود که با توجه به محدودیت برجام برای نگهداری حجم معینی از ذخایر اورانیوم با غنای 3.67 درصد، در صورت لغو این معافیت و عدم امکان صادرات اورانیوم غنی شده به روسیه، ایران مجبور خواهد بود تولید اورانیوم با غنای پایین را نیز متوقف کند؛ با این حال، ایران در سال 2019 در واکنش به خروج آمریکا از برجام و لغو این معافیت اعلام کرد دیگر خود را متعهد به رعایت محدودیت «نگهداری ذخایر اورانیوم غنی‌شده» نمی‌داند. نگاهداری ادامه داد: طبق آخرین گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی در ماه نوامبر، ذخایر اورانیوم غنی شده جمهوری اسلامی ایران چیزی در حدود 3 هزار کیلوگرم است. به همین دلیل، دولت بایدن به این جمع‌بندی رسید که لغو معافیت‌ها در دوره ترامپ اقدام نادرستی بوده و نتایج معکوسی به همراه داشته است. علاوه بر این، بازگشت این معافیت‌ها یک اقدام ضروری در مذاکرات فنی در وین برای بازگشت وضعیت برنامه هستهای ایران به شرایط قبل از آغاز گام‌های کاهش تعهدات و اجرای قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌هاست. وی افزود: به عبارت دیگر، بازگشت معافیت‌های هستهای شرط لازم برای تبادل مجدد مواد غنی شده و کاهش سطح ذخایر ایران تا سقف 300 کیلوگرم، یعنی یک دهم میزان فعلی است و در نبود آن، امکان بحث و مذاکره درباره جابجایی اورانیوم غنی شده وجود ندارد. رییس مرکز پژوهش‌های مجلس در ادامه گفت: همانطور که مقام معظم رهبری فرموده‌اند باید نیات و اهداف دشمن به دقت مورد شناسایی قرار گیرد. در غیر این صورت، تحلیل‌های ناقص از اقدامات آمریکا می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های نادرست منتهی شود. در این موضوع نیز به وضوح روشن است که بازگشت معافیت‌های هستهای بیش از آنکه به سود جمهوری اسلامی ایران باشد، اقدامی در جهت منافع ملی آمریکاست، لذا نباید به اشتباه چنین تصور شود که آمریکا امتیازی به ایران داده است.
ارسال دیدگاه
ضمن تشکر از بیان دیدگاه خود به اطلاع شما رسانده می شود که دیدگاه شما پس از تایید نویسنده این مطلب منتشر خواهد شد.
