اژدها وارد می‌شود

چگونه چین از سلاح آمریکا علیه خودش استفاده می‌کند؟
در حالی که طی ماه‌های گذشته مذاکرات بین چین و آمریکا تداوم داشت و حتی موافقت اولیه چین با فروش بخش آمریکایی تیک‌تاک به عنوان نشانه‌ای از حسن نیت و تلاش برای تنش‌زدایی تلقی می‌شد، و بسیاری بر این باور بودند که ثبات نسبی بر روابط حاکم است، و درست در آستانه سفر احتمالی ترامپ به کره جنوبی که انتظار می‌رفت با شی جین‌پینگ دیدار کند، تحولی متناقض رخ داد. پس از چند اقدام آمریکا در راستای گسترش کنترل‌های صادراتی تراشه‌ها بر چین، وزارت بازرگانی چین با صدور پنج اطلاعیه، قوانین جدیدی در حوزه کنترل‌های صادراتی را رونمایی کرد. این قوانین، طیف وسیعی از مواد، ابزارها و فناوری‌های مورد استفاده در صنایع نوظهور و پیشرفته را هدف قرار داده‌اند.
اقدامات چین و اهمیت آن‌ها
بر اساس این اطلاعیه‌ها، چین کنترل‌های صادراتی را بر برخی مواد فوق‌سخت، از جمله الماس‌های مصنوعی، اعمال کرده است. الماس‌های مصنوعی نه‌تنها در جواهرات، بلکه در صنایع پیشرفته برای تراش، پرداخت و برش مواد سخت (مانند نیمه‌هادی‌ها، ویفرهای سیلیکونی، قطعات هوافضا و سایر مواد حیاتی) کاربرد دارند. چین علاوه بر محدود کردن دسترسی به این مواد، ابزارها و تجهیزات ساخت آن‌ها و همچنین دانش فنی مربوطه، شامل جزئیات فرآیند و روش‌های عملیاتی را نیز محدود کرده است. این امر به معنای حفظ انحصار دانش تولید این مواد پیشرفته در داخل مرزهای چین است. این اقدامات نشان می‌دهند که چین به دنبال اعمال یک کنترل جامع است تا نه تنها دسترسی به محصول نهایی را محدود کند، بلکه توانایی سایر کشورها برای خودکفایی در تولید این مواد فوق‌سخت را نیز مختل سازد.
همچنین چین، پنج ماده دیگر از مواد معدنی کمیاب را به فهرست کنترل‌های صادراتی دوگانه خود اضافه کرده و تعداد این مواد تحت کنترل را از ۱۲ به ۱۷ مورد افزایش می‌دهد. این در حالی است که چین تقریباً ۷۰ درصد از استخراج عناصر مواد معدنی کمیاب جهانی، ۹۰ درصد از جداسازی و فرآوری، و ۹۳ درصد از تولید آهن‌ربای ساخته‌شده با این مواد را کنترل می‌کند. در سال‌های اخیر، کنترل‌های چین فشار گسترده‌ای بر صنایع پیشرفته در آمریکا و متحدانش وارد کرده است؛ به‌طوری‌که سخت‌گیری در صادرات برخی از این مواد در ماه‌های گذشته، عملکرد بسیاری از کارخانه‌های خودروسازی جهان را با توقف مواجه کرده بود. افزایش تعداد مواد تحت فهرست صادرات دوگانه، قدرت چین در کنترل گلوگاه‌های صنعتی جهان را تقویت می‌کند. علاوه بر این، چین تجهیزات تخصصی و دانش فنی لازم برای تبدیل عناصر خاکی کمیاب به مواد قابل استفاده را نیز محدود کرده است که این امر تلاش‌های آمریکا و متحدانش برای ایجاد و ساخت کارخانه‌های استخراج و فرآوری این مواد را دشوارتر می‌سازد.
در کنار این‌ها، چین باتری‌های لیتیومی با کارایی بالا که برای خودروهای برقی دوربرد و پهپادهای پیشرفته حیاتی هستند – را نیز تحت کنترل دولتی قرار داده است. مواد، تجهیزات و فناوری مربوط به ساخت اند و کاتد این باتری‌های لیتیوم یونی نیز مشمول این محدودیت‌ها شده‌اند.
این مجموعه از مواد فوق (از جمله خاک‌های کمیاب، باتری‌ها و مواد فوق‌سخت) به طور هم‌زمان کنترل‌های اساسی را در حوزه‌های تراشه‌های پیشرفته، هوش مصنوعی، وسایل نقلیه و پهپادهای باتری‌دار و تولید دقیق به چین می‌دهند.
گسترش قلمرو و تأثیرگذاری فرامرزی
چین علاوه بر گسترش دامنه مواد، تجهیزات و فناوری‌های تحت کنترل خود، دامنه کنترل‌هایش را به‌صورت فراسرزمینی (برون‌مرزی) نیز افزایش داده است. به این ترتیب، اگر یک محصول که در کشوری غیر از چین ساخته می‌شود، حداقل ۰.۱ درصد از مواد تحت کنترل صادرات چین را در خود داشته باشد یا در ساخت آن از ابزارها و فناوری‌های تحت کنترل صادرات دوگانه چین استفاده شده باشد، شرکت خارجی برای صادرات آن محصول باید از چین مجوز بگیرد. اگرچه آمریکا سال‌هاست که از قانونی مشابه – که به قانون محصولات مستقیم خارجی (FDPR) شناخته می‌شود – علیه چین استفاده می‌کند، اما این اولین بار است که چین به‌طور رسمی دامنه کنترل‌های صادراتی خود را به صورت فرامرزی گسترش می‌دهد.
در بین محدودیت‌های تازه اعلام‌شده، مهم‌ترین تدابیر چین به‌وضوح بخش دفاعی را هدف قرار می‌دهند. بر اساس قوانین جدید، از دهم آذر امسال، هرگونه درخواستی برای استفاده از مواد معدنی کمیاب چین برای مقاصد نظامی به‌طور خودکار رد خواهد شد. این قانون به‌طور خاص سامانه‌های دفاعی کلیدی آمریکا نظیر جت‌های جنگنده F-35، زیردریایی‌های کلاس ویرجینیا و کلمبیا، موشک‌های تاماهوک، سیستم‌های رادار، هواپیماهای بدون سرنشین پردیتور و سری مهمات هوشمند JDAM را با چالش مواجه می‌کند. محدودیت‌های جدید آسیب‌پذیری‌های پایگاه صنعتی دفاعی آمریکا که پیش از این نیز با چالش‌هایی نظیر ظرفیت تولید محدود روبرو بود – را عمیق‌تر کرده و شکاف توانمندی دو طرف را بیشتر می‌کند. این اقدام به چین اجازه می‌دهد تا توسعه قدرت نظامی خود را با سرعت بیشتری نسبت به آمریکا، در زمانی که تنش‌ها در منطقه اقیانوس هند و آرام رو به افزایش است، تسریع کند.
علاوه بر این، درخواست‌های مجوز صادراتی برای مواد خاکی کمیاب مورد استفاده در فناوری‌های بسیار پیشرفته، از جمله نیمه‌رساناهای زیر ۱۴ نانومتر، چیپ‌های حافظه نسل جدید، و تجهیزات ساخت یا آزمایش نیمه‌رسانا، اکنون مشمول بررسی موردی توسط مقامات چینی خواهد بود. این فرآیند بررسی موردی، اختیار قابل توجهی به مقامات چینی برای به تأخیر انداختن، رد کردن، یا مشروط کردن صادرات می‌دهد و عملاً یک لایه جدید از کنترل استراتژیک بر عرضه جهانی ورودی‌های حیاتی برای محاسبات پیشرفته و فناوری‌های دفاعی معرفی می‌کند.
نتیجه‌گیری و تحلیل پیامدها
اگر چین طبق قوانین جدید خود صادرات این مواد، تجهیزات و فناوری‌ها را محدود کند، این امر به‌طور گسترده‌ای توسعه فناوری‌های نوین در عرصه دفاعی و ارتباطی، از جمله هوش مصنوعی را تحت تأثیر قرار خواهد داد. به‌طوری که برخی تحلیلگران این موضوع را در رسانه‌ها «معادل یک جنگ هسته‌ای اقتصادی – تلاشی برای نابودی صنعت هوش مصنوعی ایالات متحده» توصیف کرده‌اند.
کنترل صادرات چین، بازتابی از استراتژی آمریکا است. سال‌هاست که ایالات متحده از کنترل صادرات به‌عنوان سلاحی استراتژیک برای مهار رشد فناوری چین استفاده کرده است؛ از قرار دادن هواوی و SMIC در لیست سیاه گرفته تا مسدود کردن دسترسی به ابزارهای پیشرفته ساخت تراشه. امروز، چین با تکیه بر خوداتکایی، کنترل‌های گسترده‌ای بر بخش‌های وسیعی از زنجیره‌های تولید این مواد به دست آورده و از آن‌ها در برابر اقدامات خصمانه آمریکا استفاده می‌کند. بررسی آخرین تحولات در حوزه دستاوردهای چین در زمینه تراشه‌ها نشان می‌دهد که چین به خوداتکایی نسبی رسیده است، که این امر نگرانی‌های آن را از محدودیت‌های بیشتر آمریکا در این حوزه کاهش داده و موجب شده تا احساس کند زمان آن رسیده است که کارت‌های خود را علیه آمریکا بازی کند.
این در حالی است که به نظر می‌رسد آمریکا در سال‌های گذشته تلاش‌های خود را به‌طور گسترده انجام داده و اکنون کارت قابل توجهی در دست ندارد. اقدام ترامپ برای تکرار تهدید تعرفه صددرصدی اضافی در قبال این حرکت چین و بازی کارت‌های تکراری که خود چند ماه پیش مجبور به عقب‌نشینی از آن شده بود، می‌تواند نشان‌دهنده دست خالی آمریکا در برابر چین باشد. در نهایت، این تحولات به‌طور گسترده‌ای می‌تواند به جدایی فناوری و زنجیره‌های تأمین در بسیاری از کالاها میان شرق و غرب منجر شود.