توسط : گزارشی از میدل ایست مانیتوردر 14 دسامبر2025 (23 آذر 1404):
با تشدید بی سابقه درگیری بین رژیم صهیونیستی و ایران و رویارویی موشکی ایران و رژیم صهیونیستی در ژوئن 2025 که ملموس ترین درگیری نظامی تاکنون بین این دو کشور را نشان می دهد؛ استدلال خواهد شد که قدرت واقعی ایران در آنچه می توانیم ببینیم نهفته نیست بلکه در چیزی است که آنها سخت سعی و تلاش کردند تا پنهان کنند. همان طور که همه بر تماشای موشک های بالستیک در حال پرواز در آسمان غرب آسیا تمرکز می کنند، متوجه خواهیم شد که قدرتمندترین سلاح ایران همچنان نامرئی است. ایران چندین دهه است که دشمنان خود را گیج و سردرگم کرده است. این کشور همزمان تحت فشار، اما مقاوم بوده است؛ به گفته حمیدرضا عزیزی از شورای امور جهانی خاورمیانه این تناقض ظاهری الگویی از سیاست خارجی را نشان می دهد که هدف آن جبران ضعف مادی از طریق ابهام استراتژیک و نمایش غیرمستقیم قدرت است.مهمترین مهارت سیاست خارجی ایران را می توان به درستی دیپلماسی سایه نامید یعنی تعیین نتیجه بدون اشغال کرسی قدرت.
استراتژی از طریق غیبت
ویلیام برنز مدیر سیا در آغاز سال 2024 هشدار داد به نظر می رسد، رهبری ایران به طور فزاینده ای با اعتماد به نفس زیر آستانه جنگ آشکار عمل می کند. همانطور که برنز گفت ایران تشدید تنش از طریق شرکا، نیروهای نیابتی و انکار را به رویارویی مستقیم ترجیح می دهدف، این سیاست اغلب دقیقا در جایی کمتر قابل مشاهده است بیشترین نفوذ را دارد. الکس وطنخواه کارشناس موسسه خاورمیانه این موضوع را در چارچوب یک استراتژی کلی که توسط ایران انجام می شود قرار می دهد. به نظر می رسد تهران به همان اندازه که از موشک استفاده می کند از داستان ها نیز استفاده می کند. تاثیرگذاری بر برداشت ها از ایران در پایتخت هایی مانند واشنگتن، بروکسل یا لندن نوعی بازدارندگی محسوب می شود.
پیامدهای این استراتژی در تحقیقات اردوان خشنود در مورد طرح کارشناسان ایران مشهود است. یک عملیات نفوذ مخفی که تقریبا در سال 2014 برای پرورش تحلیلگران موافق ایران در اندیشکده ها، رسانه های خبری و محافل سیاسی غربی راه اندازی شد. ارتباطات داخلی کشف شده نشان دهنده تعاملات منظم بین نمایندگان دولت و محققان مستقر در خارج از کشور است؛ که همان طور که خشنود توصیف می کند به طور منظم از اهداف استراتژیک ایران در پلتفرم های تاثیرگذار غربی دفاع می کردند. هدف در این جا نه اقناع بلکه عادی سازی بود.
یک اکوسیستم نیابتی قدرت بدون حضور
دیپلماسی سایه ایران از طریق نیروهای نیابتی منطقه ای اش مرگبارترین شکل خود را به خود می گیرد. سپهبد جی.بی. واول فرمانده سابق نیروهای آمریکایی که علیه داعش فعالیت می کنند گفت؛ آن موشک ها در یمن تصادفی ظاهر نمی شوند. نیروی قدس شاخه ای از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران تلاش های دیپلماتیک سنتی را با اکوسیستمی از نیروهای مسلح که تقویت و حمایت آن ها به تهران بستگی دارد جایگزین کرده است. حزب الله لبنان، شبه نظامیان در عراق و حوثی های یمن این فهرست ادامه دارد و نشان دهنده نفوذ رو به گسترش ایران است، زیرا خود را از هرگونه تلافی احتمالی دور می کند. شبه نظامیان تحت حمایت ایران در عراق و سوریه از هفت اکتبر2023 در مجموع 160 حمله علیه نیروهای آمریکایی انجام دادند. با این وجود ایران همچنان کنترل این حملات را انکار می کند. کارشناسان شورای روابط خارجی محاسبه ایران را اینگونه توصیف می کنند؛ ایران از این حملات حمایت می کند اما از به جا گذاشتن ردپای خود روی آنها خودداری می کند این یک استراتژی مبهم و بسیار موثر است.
پیروزی در سایه ها
راز موفقیت ایران این است که از یک نقطه کور در تفکر غربی بهره می برد. ایران معتقد است که برای وجود قدرت باید قابل مشاهده باشد، همانطور که عزیزی می نویسد جمهوری اسلامی آموخته است که در طولانی مدت خود را در خانه نگه دارد. این کشور اغلب بحران ها را نه مشکلاتی که باید حل شوند بلکه محیط هایی که باید مدیریت شوند می داند.
چهار رکن اساسی این راهبرد را شکل می دهد
نخست: بهره گیری از نیروهای نیابتی به جای رویارویی مستقیم. رویکردی است که به ایران امکان می دهد بدون ورود به جنگ بازدارندگی ایجاد کرده و هزینه هایی را تحمیل کند. دومین نکته: تاثیرگذاری و کنترل از طریق شبکه ها و روایت ها است، نشان داد که تهران چگونه بدون برخورداری از حضور رسمی دیپلماتیک، جهان بینی خود را در درون مباحثات غربی نهادینه می کند. سوم: استفاده از بحران به جای حل و فصل آن، الکس وطن خواه خاطرنشان می کند ایران عجله ای برای پایان دادن به تنش های منطقه ای ندارد زیرا زمان غالبا به سود آن عمل می کند. در نهایت بهره گیری از ابهام به عنوان منبعی از قدرت ،به طوری که به گفته یکی از کارشناسان امنیتی خلیج فارس به ندرت می توان ردپای ایران را به طور قطعی نشان داد حتی زمانی که تاثیر و فشار آن را حس می کنید.
چشم انداز در حال تغییر
حملات رژیم صهیونیستی علیه ایران در ژوئن 2025منجر به تضعیف سیستم های دفاع هوایی، تاسیسات تولید موشک و زیرساخت های هسته ای این کشور شده ؛حماس و حزب الله هر دو به دلیل از دست دادن رهبری به شدت آسیب دیدند، با سقوط دولت بشار اسد در پایان سال 2024مسیر زمینی مستقیم ایران به دریای مدیترانه نیز با مانع جدی مواجه شد. در نگاه اول و در ظاهر به نظر می رسد محور مقاومت ایران هرگز به اندازه امروز ضعیف نبوده است. با وجود تضعیف های اخیر تهران خود را با شرایط جدید تطبیق داده است. کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز بیش از پیش ایران را به عنوان یک واقعیت پایدار ژئوپلیتیکی پذیرفته و به جای تقابل مستقیم بر همزیستی تمرکز کردند. مذاکرات میان عربستان و ایران برای کاهش تنش ها و همکاری اقتصادی بین امارات و ایران نشان دهنده این تغییر رویکرد است. ایران با تمرکز بر گرایش به شرق در حال تقویت حوزه نفوذ خود است. علی رغم تشدید فشارهای غرب، از طریق همکاری با روسیه و چین توانسته حمایت های سیاسی و اقتصادی لازم را برای ادامه فعالیت های پشت پرده و پنهانی خود به دست آورد.
نتیجه گیری
قدرت نامرئی در فضایی که تنش میان ایالات متحده، رژیم صهیونیستی و ایران رو به افزایش است فهم سیاست سایه تهران ضرورتی حیاتی یافته است. این رویکرد نه پیشگویی است و نه حدس و گمان، بلکه راهبردی است که طی چندین دهه شکل گرفته و هدفش اثرگذاری بدون دیده شدن است. ایران به ندرت خود را آشکار می کند و اغلب هم نیازی به آن ندارد و در منطقه ای فرسوده از جنگ های آشکار، نامرئی بودن همچنان یک مزیت پایدار برای ایران باقی می ماند.
