طلای پنهان زیستی؛ فرصت ایران در دل تحریم‌ها

در روزگاری که بحران جهانی مقاومت آنتی‌بیوتیکی، کمبود داروهای مؤثر و فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌ها سلامت انسان و اقتصاد کشورها را تهدید می‌کند، نگاه‌ها به سمت منابع تازه و پایدار معطوف شده است. در این میان، ماده‌ای که سال‌ها به چشم ضایعات دیده می‌شد، اکنون به‌عنوان «طلای پنهان زیستی» شناخته می‌شود: کیتوزان و شکل پیشرفته آن، نانوکیتوزان. ترکیبی طبیعی، زیست‌سازگار و چندکاربردی که می‌تواند ایران را به یکی از بازیگران مؤثر زیست‌فناوری و داروسازی سبز در منطقه بدل کند.
بحران مقاومت آنتی‌بیوتیکی؛ زنگ خطر سلامت جهانی
مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها در پزشکی انسانی، دامپزشکی و حتی کشاورزی باعث شده بسیاری از باکتری‌ها در برابر داروهای رایج مقاوم شوند. سازمان بهداشت جهانی هشدار داده است که اگر نوآوری در درمان رخ ندهد، بشر در دهه‌های آینده در برابر عفونت‌های ساده نیز بی‌دفاع خواهد بود.
در چنین شرایطی، نانوکیتوزان امیدی تازه به شمار می‌آید؛ ترکیبی طبیعی با توانایی نابودی باکتری‌ها از طریق تخریب غشای سلولی، بدون ایجاد مقاومت دارویی. این ماده، برخلاف آنتی‌بیوتیک‌های شیمیایی، هم زیست‌تخریب‌پذیر است و هم عارضه کمتری دارد.
منابع تولید؛ از دریا تا ضایعات کشاورزی
ماده اولیه کیتوزان یعنی کیتین، یکی از فراوان‌ترین پلیمرهای طبیعی جهان است. پوسته میگو و خرچنگ، بدن حشرات و حتی دیواره سلولی قارچ‌ها سرشار از این ترکیب‌اند.
برای ایران، این تنوع منبع به معنای یک مزیت استراتژیک است. سواحل جنوبی کشور، تنوع زیستی گسترده و ظرفیت پرورش صنعتی آبزیان و حشرات، ایران را در موقعیتی ممتاز برای تولید انبوه کیتوزان و توسعه فناوری نانوکیتوزان قرار می‌دهد. حتی ضایعات کشاورزی و صنایع غذایی نیز می‌تواند به‌جای هزینه دفع، منبعی برای تولید این طلای زیستی باشد.
کاربردهای پزشکی؛ از پانسمان هوشمند تا دارورسانی هدفمند
زمانی که کیتوزان در مقیاس نانو فرآوری می‌شود، قابلیت‌های خارق‌العاده‌ای پیدا می‌کند. نانوکیتوزان می‌تواند به‌عنوان آنتی‌بیوتیک طبیعی در درمان عفونت‌های مقاوم به کار رود، در پانسمان‌های ضدباکتری و ترمیم‌کننده بافت استفاده شود و در دارورسانی هدفمند داروهای ضدسرطان یا ضدعفونت، نقش مهمی ایفا کند.
این ماده با کاهش مصرف داروهای شیمیایی و عوارض آن‌ها، می‌تواند فشار اقتصادی نظام سلامت را نیز کاهش دهد.
از دام تا مزرعه؛ امنیت غذایی در گرو زیست‌فناوری
در دامپزشکی و آبزی‌پروری، نانوکیتوزان می‌تواند جایگزین آنتی‌بیوتیک‌های شیمیایی شود و مانع از باقی‌ماندن اثر دارو در محصولات گوشتی یا لبنی گردد؛ مشکلی که اغلب صادرات را تهدید می‌کند. استفاده از این ترکیب، سلامت گله‌ها را تضمین کرده و تلفات را کاهش می‌دهد.
در بخش کشاورزی نیز، پوشش‌های خوراکی طبیعی برای افزایش ماندگاری میوه و سبزی، کنترل بیماری‌های گیاهی بدون سموم شیمیایی و کودهای زیستی محرک رشد گیاه از جمله کاربردهای قابل‌توسعه آن هستند. این فناوری در عمل به معنای کاهش وابستگی به واردات سم و کود شیمیایی و حرکت به سمت کشاورزی پایدار است.
صنعت، محیط زیست و فناوری آینده
نانوکیتوزان تنها به حوزه سلامت محدود نیست. این ماده در تصفیه آب و جذب فلزات سنگین، در نساجی و بسته‌بندی آنتی‌باکتریال و زیست‌تخریب‌پذیر، و حتی در محصولات آرایشی و الکترونیک زیستی نقش دارد. در واقع، این پلیمر طبیعی پلی میان علم، صنعت و محیط زیست است و می‌تواند نماد گذار ایران به سمت اقتصاد زیستی و کم‌کربن باشد.
دیپلماسی زیستی؛ مسیر تازه استقلال علمی و اقتصادی
در شرایط تحریم، نانوکیتوزان تنها یک ماده فناورانه نیست؛ ابزاری برای استقلال دارویی و امنیت غذایی کشور است. این ماده می‌تواند وابستگی به داروهای وارداتی پرهزینه را کاهش دهد و با صادرات محصولات زیست‌پایه به بازارهای آسیایی و اروپایی، ایران را به صادرکننده دانش‌بنیان «طلای زیستی» تبدیل کند.
از این منظر، توسعه زنجیره تولید و تجاری‌سازی نانوکیتوزان نه فقط یک پروژه علمی، بلکه بخشی از دیپلماسی فناورانه ایران است؛ پیوندی میان علم، اقتصاد و سیاست که می‌تواند جایگاه منطقه‌ای کشور را ارتقا دهد.
از ضایعات تا ثروت، از تحریم تا فرصت
کیتوزان و نانوکیتوزان نشان می‌دهند که حتی در دل تحریم و کمبود، می‌توان از «ضایعات» ثروت ساخت. این ماده، نماد اقتصاد زیستی آینده است؛ مسیری که می‌تواند ایران را از وابستگی نفتی دور کرده و در مسیر توسعه پایدار و سلامت اجتماعی قرار دهد.
اگر سرمایه‌گذاری در این حوزه به‌درستی انجام شود، ایران نه‌تنها بخشی از بحران جهانی مقاومت آنتی‌بیوتیکی را حل خواهد کرد، بلکه می‌تواند طلای زیستی را جایگزین طلای سیاه کند؛ ثروتی که برخلاف نفت، پایان‌ناپذیر است.