مساجد سکولار

نقش مساجد سکولار در رشد سندروم ایونت:

وقتی مساجد بسته باشند و کم رونق، کافه ها باز می شوند و پر رونق. و زمانی که مسجد به معبد و کنیسه تبدیل شود، کافه ها و مال ها به مکان هایی برای اجتماع، هویت یابی و فرهنگ سازی تبدیل می شوند. مسجدی که هنگام نماز باز می شود و با پایان نماز بسته می شود و کاری به سیاست و اجتماع ندارد، طبق فرموده رهبر معظم انقلاب، مسجد سکولار است: «اینکه برویم مسجد و فقط نماز بخوانیم و برویم، همان سکولاریسم است.»
همانگونه که در قسمت نخست «سندروم ایونت» بیان شد، لیبرال سرمایه داری به دنبال یک اجتماع ضعیف است، با روابط سطحی، احساسی، موقتی و با کمترین تعهد و مسئولیت اجتماعی متقابل: جامعه ای از افراد تنها و جدا که به راحتی در آغوش سرمایه سالاری در می غلطد. فناوری های مدرن نیز به کمک آن آمده است: از خودروهای شخصی گرفته تا تلفن های همراه و فضای مجازی. مساجد سکولار نیز نقش مهمی در رشد قارچ گونه رویدادها یا ایونت ها لیبرال سرمایه داری ایفا می کنند. مفهوم ایونت «event» که به معنای اتفاق یا رویداد است، بر موقتی بودن، گذرا بودن و ریشه دار نبودن دلالت دارد. حتی اگر یک رویداد، واجد ریشه های تاریخی هم باشد، وقتی لباس ایونت بر تن می کند، آن حیثیت تاریخی، اهمیت بنیادی اش را از دست می دهد.
مساجد سکولار، دوشادوش لیبرال سرمایه داری در جهت رشد جامعه ای تلاش می کنند که ملوین وبر، برنامه ریز برجسته شهرسازی، آن را «اجتماع بدون همجواری» می نامد. اجتماعی که مکان، اهمیت سنتی خود را از دست می دهد. در چنین جامعه ای افراد در یک جا زندگی می کنند، در جایی دیگر کار می کنند، از جای متفاوتی خرید می کنند و هر جایی هم که بتوانند تفریح می کنند و به هیچ یک هم تعلقی ندارند. مکان هایی که در واقع ضد مکان هستند، بدین معنا که نه بر پایه تعلق که بر اساس علایق شکل گرفته اند. تسهیل جابجایی و گسترش خودروهای شخصی، در کنار فناوری های نوین ارتباطی، به کمک فردگرایی لیبرالی آمده است که یکی از نتایج آن همین تضعیف تعلق به مکان بوده است. این در حالی است که مکان در تمدن و جامعه دینی، جایگاه بسیار مهمی دارد و مکان هایی مثل خانه و مسجد، پایگاه های مهمی برای رشد فردی و اجتماعی هستند.
این روایت را احتمالا همه شنیده ایم که روزی پیامبر اکرم (ص) وارد مسجد می شوند و دو گروه را می بینند که یکی مشغول تعلم و تفقه، و دیگری مشغول دعا و عبادت بودند. ایشان فرمودند که هر دو کار نیک انجام می دهند، ولی در کنار گروهی می نشینند که به تفقه و تعلم مشغول بودند.
معمولا این روایت برای تاکید بر اهمیت تعلیم و تعلم مورد استفاده قرار می گیرد، اما مساله «مکان» و «زمان» مورد غفلت واقع می شود: مکان، مسجد است و در زمانی غیر از اوقات نماز. و مسأله مهم تر اینکه پیامبر اکرم (ص) اولویت را به امری غیر از عبادت به معنای محدود آن (نماز، دعا، تضرع و …) می دهند.
چرا مساجد کشور عموماً درهایشان را بر روی مردم بسته اند، در حالیکه رهبر معظم انقلاب تأکید دارند که «مسجد بایستی محل رفت و آمد دائمی مردم باشد.» تقریباً همه مساجد کشور، بناهایی ویلایی در نقاط خوب شهر هستند. نه تنها اجاره ای پرداخت نمی کنند که بسیاری از آنها صاحب چندین مغازه نیز هستند. هزینه آب و برق و گازشان نیز که رایگان است، سرویس های بهداشتی رایگان دارند، یک خادم شبانه روزی هم دارند. از نذورات و کمک های مردمی نیز برخوردار هستند، و مهمتر از همه مکان هایی مقدس و مورد اعتماد مردم محسوب می شوند. اما خروجی این همه امکانات بی نظیر چیست؟ در اغلب موارد دو ساعت در روز برای اقامه نماز، و گاهی نیز برگزاری مجالس ترحیم. البته تردیدی نیست که مساجدی وجود دارند که فعالیت های جنبی هم برگزار می کنند، اما حتی فعال ترین مسجد نیز نتواسته است واجد ویژگی مهم «مکان سوم» شود. بدین معنا که افراد وقتی قصد دارند بعد از یک روز پر مشغله یا روزهای آخر هفته به جایی بروند، مسجد به عنوان یک گزینه مطرح نمی شود و نمی گویند که امروز کدام مسجد برویم. این در حالی است که خانه ها و بناهای ویلایی و قدیمی بویژه در تهران به زیباترین وجه ممکن آراسته می شوند و به کافه های چندمنظوره تبدیل می شوند که انواع و اقسام مختلفی از رویدادها یا ایونت ها در آن برگزار می شود و صاحبان آن تمام تلاش خود را می کنند تا پاسخی لیبرال سرمایه دارانه به نیاز فطری انسان ها برای پیوندهای اجتماعی دهند و البته که در زمانه ای که درهای مسجد به روی مردمان بسته است، با استقبال و رونق روزافزونی مواجه می شوند.
اگر سبک زندگی اسلامی برای ما اهمیت دارد، «مسجد بایستی محل رفت و آمد دائمی مردم باشد.» راهکارهای ساده ای وجود دارد که می تواند آغازگر این جنبش احیای مساجد باشد. از جلسات مربوط به معارف دینی و اخلاق گرفته تا گروه های کتاب خوانی و داستان خوانی، نقد و تحلیل فیلم، برجام خوانی، روزنامه خوانی، کارگاه های مختلف هنری و ادبی، برگزاری مسابقات مختلف قرآنی، فرهنگی و ورزشی در مسجد و بین مساجد. روشن است که فضای مجازی یکی از ابعاد مهم مسجد به عنوان مکان سوم است، هم برای اطلاع رسانی و هم برای حضور مجازی در فعالیت های آن، چرا که فضای مجازی به یک واقعیت غیر قابل حذف در زندگی امروز تبدیل شده است. گام نهادن در چنین مسیری تنها راه تحقق اجتماع دینی، و مقدمه ضروری برای رشد تمدن نوین اسلامی خواهد بود و هیچ مسیر جایگزینی وجود ندارد.