مکانیسم نشت و روستاستیزی

حدود یک سال پیش بود که محسن رنانی، روشنفکری که خود زاده روستای رهنان است، اصفهان را به قصد تحقیر، یک روستای بزرگ می نامد، چرا که نامزد مورد علاقه وی نتوانست اکثریت آرای مردم این شهر را بدست آورد.
در اندیشه رنانی و طیف گسترده ای از روشنفکران که هنوز در دهه های پنجاه و شصت میلادی و نظریه های توسعه آن گرفتار مانده اند، روستا مرحله ماقبل شهرنشینی است، و برای رسیدن به توسعه باید از این عقب ماندگی روستایی به توسعه شهری، صنعتی و ادغام در نظام سرمایه داری جهانی حرکت کرد.
رویابافی و رویافروشی درباره هزاران میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی، یکی از علل اصلی نادیده گرفتن روستا به مثابه سلول جهش اقتصادی ایران است.
در واقع، التزام به این تحلیل غلط که سرمایه خارجی تنها راه رشد و توسعه است، به تجویزهای غلط هم در سیاستگذاری اقتصادی و هم در خط مشی سیاسی کشور انجامیده است.
در همان حال که برخی باز شدن گره اقتصاد کشور را در ایده برجام و تسلیم به نظم ناعادلانه حاکم جستجو می کردند، تا مگر سرمایه دار خارجی نیم نگاهی به ایران کند، روستای کوچک استهبان، هشتاد میلیون دلار ارز آوری از محل صادرات انجیر برای کشور داشت. حالا حساب کنید که صدها روستا مانند استهبان وجود دارد. اگر این نگاه روستا ستیزانه ی جریان روشنفکری و حلقه های نیویورکی حاکم نمی بود، شاهد سرازیر شدن چندین هزار میلیارد ارز به ایران بودیم، بدون آنکه ده سال کشور را معطل اراده خارجی و رویابافی های رمانتیک کرده باشیم.
این داستان متاسفانه یک جنبه تاریک هم دارد. مساله فقط نگاه تحقیر آمیز به روستا نیست. محافل قدرت و ثروت علاقه شدیدی به سرمایه گذاری خارجی و دلارهای آن دارند، چرا که بخش معتنابهی از آن به جیب خودشان می رود و به جای آنکه به رشد اقتصادی کشور کمک کند، به رشد حساب بانکی شان منتهی می شود.
جنبه دیگر این روستاستیزی محفلی، در نادیده انگاشتن نقش مردم در اقتصاد است، بویژه اینکه آن مردم از اهالی روستا باشند. نگاه محفلی در اقتصاد قویا به مکانیسم چکیدن و انباشت سرمایه در دست عده ای قلیل باور دارد. همان نظریه معروف tickle down متعلق به والت روستو: نظریه‌ای که براساس آن انباشت سرمایه توسط ثروتمندان، سرانجام به بهبود کیفیت زندگی فقرا منجر می‌شود.
اما واقعیت چیز دیگری است. مکانیسم نشت به جای آنکه به بهبود کیفیت زندگی فقرا منتهی شود، به سوی محافل قدرت و ثروت نشت پیدا می کند.
برجام یکی از ایده های مهم اداره کشور بر اساس مکانیسم چکیدن است. لذا اگر از شکست برجام تجربه گرفته نشود و به شکست ایده برجام در اداره کشور منتهی نشود، کشور همچنان از ایده روستا به عنوان سلول های جهش کشور محروم خواهد ماند و خطر تداوم مکانیسم چکیدن و نشت به مراتب بیشتر از مکانیسم ماشه برای اقتصاد ایران خواهد بود.