توسط : چرا اجلاس های شرقی برای ایران مهم است؟
مسعود پزشکیان، رئیسجمهور کشورمان، شامگاه چهارشنبه وارد عشقآباد پایتخت ترکمنستان شد. هدف اصلی این سفر شرکت و سخنرانی در اجلاس بینالمللی صلح و اعتماد است. رئیسجمهور در بدو ورود با استقبال معاون رئیس کابینه وزرای ترکمنستان در امور اقتصادی وارد فرودگاه عشقآباد شد. در ادامه، قربانقلی بردیمحمداف رهبر ملی و رئیس شورای مصلحت خلق ترکمنستان در فرودگاه عشقآباد از رئیسجمهور ایران استقبال کرد. پس از مراسم رسمی، دو طرف دیدار و گفتوگویی داشتند که بر توسعه همکاریهای دو کشور و نقش ترکمنستان در ابتکارات منطقهای متمرکز بود.
مسعود پزشکیان و ولادیمر پوتین روسای جمهور ایران و روسیه در حاشیه اجلاس بین المللی «صلح و اعتماد» در عشق آباد دیدار و گفتگو کردند. رئیسجمهور روسیه در این دیدار گفت: روابط بین روسیه و ایران به شکل کاملاً مثبت در حال پیشرفت است. روسیه و ایران همکاری در بخشهای گاز و برق را بررسی میکنند و در زمینههای مختلف از جمله نیروگاه انرژی هستهای بوشهر و توسعه زیرساختها از جمله کریدور شمال به جنوب، همکاری میکنند.
این سفر و دیدارها، نه تنها نمادی از تقویت روابط ایران با همسایگان شمالی و شرقی است، بلکه فرصتی طلایی برای گسترش تعاملات با کشورهای آسیای میانه به شمار میرود. منطقه آسیای میانه، با منابع غنی انرژی، موقعیت استراتژیک جغرافیایی و بازارهای رو به رشد، پتانسیل عظیمی برای همکاریهای اقتصادی، فرهنگی و امنیتی با ایران دارد. از توسعه کریدورهای ترانزیتی مانند مسیر شمال-جنوب و شرق-غرب گرفته تا تبادل فناوریهای نوین در حوزه انرژی و کشاورزی، فرصتهای بیشماری وجود دارد که میتواند به تنوعبخشی به اقتصاد ایران و کاهش وابستگی به بازارهای سنتی کمک کند. با این حال، برای بهرهبرداری حداکثری از این ظرفیتها، لازم است سیاستهای خارجی کشورمان با تمرکز بیشتری بر این حوزه پیگیری شود؛ سرمایهگذاریهای هدفمند، دیپلماسی فعالتر و توافقهای چندجانبه میتواند پلی محکم برای روابط پایدار با کشورهای همسایهای مانند ترکمنستان، قزاقستان و ازبکستان بسازد. توجه بیشتر به آسیای میانه، نه تنها یک ضرورت استراتژیک است، بلکه کلیدی برای دستیابی به ثبات و پیشرفت منطقهای در شرایط پیچیده جهانی به شمار میرود.
آسیای مرکزی صحنه رقابت اقتصادی فعال است و کشورهای منطقه میکوشند تا شرکای خارجی خود را متنوع کرده و وابستگی به مراکز سنتی قدرت، یعنی روسیه و چین، را کاهش دهند. اگرچه هر دو همچنان بر تجارت خارجی تسلط دارند، اما قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان به طور فزایندهای در حال بررسی مسیرهای جدید هستند.
پویاییهای تجاری در حال تحول منطقه، منعکسکننده ویژگیهای اقتصادی هر کشور است. قزاقستان متکی به صادرات انرژی و فلزات است، ازبکستان بر تولید و فرآوری منابع تمرکز دارد، در حالی که قرقیزستان و تاجیکستان به شدت به حوالههای ارزی و صادرات مواد خام وابستهاند. در بحبوحه تغییرات جهانی و رقابت شدید بر سر بازارها، کشورهای آسیای مرکزی به تدریج در حال شکلدهی به استراتژیهای تجاری چندقطبیتر، گشایش مسیرهای جدید و ایجاد مشارکتهای نوین هستند.
با این دید آسیای میانه بازاری پویا و در حال گسترش است. ایران، با مرزهای مشترک با ترکمنستان و دسترسی به دریای خزر، میتواند نقش کلیدی در اتصال این منطقه به خلیج فارس و اقیانوس هند ایفا کند. برای نمونه، کریدور ترانزیتی شمال-جنوب که در دیدار پزشکیان و پوتین مورد تأکید قرار گرفت، میتواند حجم تجارت ایران با آسیای میانه را تا دو برابر افزایش دهد. طبق برآوردها، این کریدور میتواند زمان حملونقل کالا از هند به اروپا را به میزان چشمگیری کاهش دهد و ایران را به هاب لجستیکی منطقه تبدیل کند. اما این پتانسیل تنها با سرمایهگذاری در زیرساختها، مانند راهآهن رشت-آستارا و بنادر چابهار و انزلی، محقق میشود.
علاوه بر جنبههای اقتصادی، فرصتهای فرهنگی و انسانی نیز نباید نادیده گرفته شود. ایران و کشورهای آسیای میانه اشتراکات عمیقی در تاریخ، زبان و مذهب دارند. از دوران جاده ابریشم تا امپراتوریهای مشترک مانند سامانیان، این منطقه شاهد تبادلات فرهنگی غنی بوده است. امروزه، با بیش از ۵ میلیون پارسیزبان در تاجیکستان و ازبکستان، ایران میتواند از ابزارهای نرم مانند آموزش زبان فارسی، تبادل دانشجویان و جشنوارههای فرهنگی برای تقویت پیوندها استفاده کند. برای مثال، تأسیس مراکز فرهنگی ایران در تاشکند و نورسلطان میتواند به ترویج ادبیات کلاسیک فارسی و هنر معاصر کمک کند و تصویری مثبت از ایران در ذهن نسل جوان این کشورها بسازد. این تعاملات فرهنگی زمینهساز همکاریهای بلندمدت در حوزه گردشگری میشود؛ جایی که ایران با جاذبههای تاریخیاش میتواند گردشگران آسیای میانه را جذب کند و بالعکس.
در نهایت، توجه بیشتر به آسیای میانه نیازمند یک رویکرد جامع است. دولت باید بودجهای اختصاصی برای پروژههای مشترک تخصیص دهد، بخش خصوصی را تشویق کند و دانشگاهها را به پژوهشهای منطقهای وادارد. اگر این فرصتها نادیده گرفته شوند، رقبایی مانند چین و ترکیه – که با ابتکار “کمربند و جاده” و پروژههای انرژی نفوذ خود را افزایش دادهاند – جای ایران را خواهند گرفت. سفر رئیسجمهور پزشکیان به ترکمنستان، نقطهای امیدوارکننده است، اما باید به یک استراتژی ملی تبدیل شود. با تمرکز بر این حوزه، ایران نه تنها اقتصاد خود را مقاومتر میکند، بلکه به عنوان پلی برای صلح و اعتماد در اوراسیا عمل خواهد کرد.
