طومار بلند بدعهدی غرب 2

غرب همیشه در تعاملات خود با ایران چه قبل و چه بعد از انقلاب اسلامی، بدعهدی را سرلوحه کار خود قرار داده است. در یک بررسی اجمالی تنها در یک مورد پرونده هسته‌ای، ۲۰ مورد بدعهدی بیّن و آشکار از سوی غرب مشاهده گردید. فرقی هم میان آمریکا و اروپا نیست.
مورد سوم: تصویب مجدد قانون تحریم ایران ISA برای ده سال
توافق برجام با امیدهای بسیاری در ایران همراه بود. البته بخش زیادی از این امیدها ناشی از ادعاهای تیم مذاکره کننده و دولت بود. ادعاهایی که خیلی مبتنی بر متن نبود و بیشتر برداشت‌های خوش‌بینانه طرف ایرانی از متن و یا تکیه بر گفته‌های شفاهی طرف مقابل در مذاکرات بود. برای همین پس از اجرای برجام چندین بار تیم مذاکره کننده بر اشتباه بودن عمل خود اذعان کرد. از مهمترین آنها اذعان ظریف به اشتباه خود در قضیه تصویب مجدد قانون تحریم ایران (ISA) بود.
ظریف در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در آذر ماه ۹۵ این چنین سخن می‌گوید: «این قضیه ماوقع بحث تمدید تحریم‌هاست یعنی که ما با یک صحبتی که با آقای کری کردیم براساس صحبتی که با آقای کری کردیم و قولی که آقای کری داد ما آمدیم یک موضع علنی گرفتیم من اشتباه کردم در این، رسما ما نمی بایستی براساس حرف این بابا (کری) می‌کردیم»
ظریف درباره موضوع تصویب مجدد قانون تحریم ایران صحبت می‌کند. طبق متن برجام و ماده ۲۶ آن دولت آمریکا متعهد شده بود که از بازگرداندن و یا اعمال مجدد تحریم‌هایی که طبق توافق برجام برداشته شده است، خودداری کند. در ماده ۲۶ این بیان آمده است: «دولت ایالات متحده آمریکا در چارچوب نقش رئیس جمهور و کنگره از بازگرداندن و یا تحمیل مجدد تحریم‌های مشخص شده در پیوست شماره ۲ خودداری می‌کند.» (متن ترجمه برجام، وزارت امور خارجه». اگر آمریکا به این تعهد وفادار می‌بود و همانطور که کری به ظریف گفته بود، در سال ۲۰۱۶ با پایان یافتن زمان قانون تحریم ایران ISA، دولت آمریکا باید مانع تصویب مجدد آن می‌شد. تصویب مجدد این قانون اعمال و تحمیل مجدد تحریم‌هایی بود که در برجام روی آن‌ها توافق شده بود.
آنچه که اتفاق افتاد کاملا متفاوت بود. کنگره آمریکا چند ماه مانده به پایان زمان قانون تحریم ایران، تصویب مجدد برای ده سال بعد را تصویب کرد. رئیس جمهور آمریکا یعنی آقای اوبامای مودب، از اختیاراتش برای وتوی این مصوبه استفاده نکرد. فقط از حق متوقف کردن استفاده کرد. از نظر ایران این یک نقض آشکار برجام بود. این را ظریف هم اذعان داشت و گفت « ما نیز تذکر داده‌ایم که تمدید این قانون مغایر برجام است».
آمریکا با نقض برجام و تصویب مجدد قانون تحریم ایران برای ده سال دیگر به دنیا نشان داد که توافق برجام خیلی محکم نیست. جالب اینکه از نظر زمانی مدت اعتبار قانون بیشتر از برجام بود. همچنین آمریکا با این کار اثبات کرد که در حفظ و اعمال تحریم‌ها بسیار جدی است. خصوصا اینکه تحریم‌های قانون آیسا در حوزه سرمایه‌گذاری بالادست صنعت نفت و گاز است، پیام روشنی به شرکت‌های نفتی داشت و برای همین در حوزه سرمایه‌گذاری خارجی برجام توفیقی نداشت.
ایران هم علی‌رغم اظهارنظرها مبنی بر نقض برجام توسط آمریکا به دو دلیل خیلی موضوع را دنبال نکرد. یکی اینکه برجام تازه متولد شده بود و دولت روحانی دلش نمی‌آمد وارد منازعه بشود. دوم اینکه مکانیسم حل اختلاف در برجام در انتهای خود به مکانیسم ماشه میرسید که به ضرر ایران بود و لذا ایران ترجیح داد که این مسیر را دنبال نکند.
مورد چهارم: تصویب قانون معافیت ویزا
یکی دیگر از بدعهدی‌های آمریکا در قضیه برجام به تصویب قانونی که تغییراتی در معافیت ویزا (Visa Waiver) ایجاد می‌کرد. بر اساس فصل ۲۰۳ از متن بودجه سال ۲۰۱۶ آمریکا، که بعد از تصویب سنا و امضای اوباما به قانون تبدیل شده – اگر شهروندان کشورهایی که شامل معافیت ویزا هستند، در پنج سال گذشته به سوریه، عراق یا کشورهای حامی تروریسم از نظر وزارت خارجه آمریکا (ایران، سودان و سوریه) سفر کرده باشند، نمی‌توانند مانند گذشته بدون ویزا وارد آمریکا شوند.
قانون فوق در آذر ۱۳۹۴ تصویب شد. این قانون هرچند ربط مستقیم به برجام نداشت اما اثر مستقیم بر بهره‌مندی ایران از فواید برجام داشت و لذا نقض برجام بود. در ماده ۲۸ برجام تاکید شده بود که کشورها از انجام کارهایی که انتفاع ایران از رفع تحریم‌ها را دچار مشکل کند، باید خودداری کنند. در نتیجه تصویب قانون فوق سفر به ایران را برای خیلی از افراد اعم از تجار، دانشمندان و سرمایه‌گذاران بین‌المللی پرهزینه کرد و اثر منفی بر روابط اقتصادی و علمی متعارف ایران گذاشت. طبیعی است که هر رابطه اقتصادی خارجی خصوصا در بخش خصوصی وابسته به تردد افراد است. جالب این بود که این قانون عطف به ماسبق بود و ۵ سال گذشته را نیز پوشش داده بود. تصویب قانون ریسک همکاری با ایران را افزایش داد.
ایران به این قانون اعتراض کرد و آن را مخالف برجام دانست. عراقچی به عنوان مسئول پیگیری برجام اینگونه توضیح داد که «آقای کری در این نامه اطمینان داده دولت آمریکا قانون مربوط به لغو روادید را به گونه ای اجرا خواهد کرد که هیچ تاثیری بر اجرای موفق برجام نگذارد. آنچه برای ما مهم است این است که برجام در مرحله اجرا با هیچ گونه خدشه و صدمه ای مواجه نشود، آقای کری این تضمین را به عنوان وزیر خارجه آمریکا به صورت کتبی با امضای رسمی داده است.»
همین واقعه از سوی روزنامه شرق با تیتر «امضای کری تضمین است» روایت شد. تیتری که بعدها خیلی در فضای سیاسی ایران مورد استفاده قرار گرفت. خیلی‌ها این تیتر را نشان‌ دهنده واقعیتی از ساده‌انگاری تیم مذاکره کننده می‌دانند. ‌