توسط : گفتگو از مجله سها با نیکتا شاهچراغی مدیر اجرایی دوره‌های بین‌المللی آموزش فناوری نانو:
در دنیای امروز که مرزهای علم و فناوری با سرعتی حیرت‌انگیز در حال جابه‌جایی است، نام ایران در حوزه‌ی نانو فناوری جایگاهی درخشان دارد. اما کمتر کسی می‌داند که آموزش بین‌المللی در این حوزه، با تلاش گروهی از متخصصان ایرانی آغاز شد که یکی از چهره‌های محوری آن، دکتر نیکتا شاهچراغی است؛ بانویی که مسیر دشوار اما الهام‌بخشی را از اصفهان تا دانشگاه‌های فیلیپین طی کرده است.
از اصفهان تا سیدنی
دکتر شاهچراغی خود را متولد شهرضا می‌داند، شهری که یاد الهی قمشه‌ای و فرهنگ علم‌دوستش در ذهن ایرانیان ماندگار است. او پس از گذراندن مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه صنعتی شریف، برای ادامه‌ی تحصیل به مالزی رفت. اما فضای آموزشی آن کشور چندان با روحیه‌اش سازگار نبود؛ به همین دلیل با دوستانش یک شرکت استارت‌آپی تأسیس کرد تا تجربه‌ای متفاوت در حوزه‌ی کسب‌وکار و نوآوری به دست آورد. کمی بعد، بورس تحصیلی کامل دانشگاه UTS سیدنی را دریافت کرد و راهی استرالیا شد. او از همان ترم دوم دکتری، به‌عنوان استادیار تدریس را آغاز کرد و پس از پایان تحصیل نیز در مؤسسه‌ای وابسته به همان دانشگاه به آموزش دانشجویان بین‌المللی پرداخت.
بازگشت با هدف ساختن
همزمان با فعالیت در دانشگاه استرالیا، دعوت معاونت علمی ریاست‌جمهوری برای بازگشت متخصصان ایرانی خارج از کشور در دلش جرقه‌ای زد. دکتر شاهچراغی تصمیم گرفت به ایران برگردد تا آموخته‌هایش را در خدمت پیشرفت کشور قرار دهد. سال ۱۳۹۶، او به ایران بازگشت و در دوره‌ی پسادکتری دانشگاه خواجه نصیر مشغول به کار شد. در کنار فعالیت دانشگاهی، همکاری خود را با یک شرکت دانش‌بنیان فعال در حوزه‌ی بازیافت مواد و منابع انرژی غیرمتعارف آغاز کرد. شرکتی که با استخراج فلزات و عناصر ارزشمند از پسماندها، باطری‌ها و قراضه‌ها، چرخه‌ای از تولید دانش‌بنیان و ارزش‌افزا را در کشور شکل داد؛ فناوری‌ای که پیش از آن در ایران وجود نداشت.
ایده‌ای برای آموزش نانو در جهان
همکاری او با دکتر عسگری، استاد دوران کارشناسی ارشدش در شریف، مسیر تازه‌ای را گشود. به پیشنهاد دکتر سرکار، رئیس وقت ستاد نانو، تصمیم گرفتند دوره‌هایی آموزشی در زمینه‌ی فناوری نانو برای کشورهای دیگر برگزار کنند. تا پیش از آن، ایران با وجود رتبه‌ی علمی بالا در نانو، تجربه‌ای در زمینه‌ی آموزش بین‌المللی نداشت. به این ترتیب، طرحی برای دوره‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت آموزشی تدوین شد و نخستین دوره‌ی بلندمدت با محور کارشناسی ارشد نانومواد آغاز گردید.
بن‌بست‌های غیرمنتظره
راه آموزش بین‌المللی، ساده نبود. نخستین کشوری که برای همکاری پیش‌قدم شد، اتیوپی بود. مذاکرات و جلسات متعددی برگزار شد و همه‌چیز تا مرحله‌ی صدور مجوز وزارت علوم آن کشور پیش رفت، اما ناگهان با وقوع کودتای نظامی در استان تیگرای، همه چیز متوقف شد. ارتباطات به کلی قطع شد و بیش از یک سال تلاش بی‌نتیجه ماند. از سوی دیگر، تحریم‌های آمریکا مانع ثبت رسمی گروه در سطح بین‌المللی می‌شد؛ زیرا هرگونه ارتباط مالی مستقیم با ایران برای کشورهای طرف قرارداد خطرناک بود. با این وجود، تیم ایرانی ناامید نشد و مذاکرات با کشورهای دیگر از جمله فیلیپین را ادامه داد. پس از فراز و نشیب‌های بسیار، نخستین دوره‌ی مجازی برای دانشگاه‌های فیلیپین با موفقیت برگزار شد؛ آن‌هم در شرایطی که حتی پرداخت هزینه‌ها به‌صورت نقدی و بدون تراکنش رسمی انجام گرفت تا از خطر تحریم در امان بمانند.
از آموزش تا تربیت مربی
در ادامه، برای پایداری همکاری‌ها، تیم ایرانی تصمیم گرفت دوره‌های آموزش مربی (TOT) را نیز طراحی کند. اساتید دو دانشگاه فیلیپین در این برنامه شرکت کردند و آموزش‌های پیشرفته در حوزه‌ی نانومواد دریافتند. این همکاری علمی به پروژه‌های تحقیقاتی مشترک نیز منجر شد. به تدریج، دوره‌های کوتاه‌مدت در قالب‌های متنوع تعریف گردید؛ از آموزش دانش‌آموزان و دبیران گرفته تا مهارت‌افزایی برای متخصصان صنعت در کشورهای مختلف مانند فیلیپین، کنیا و اتیوپی. به گفته‌ی دکتر شاهچراغی، هدف این دوره‌ها تنها انتقال دانش نبود، بلکه ایجاد شبکه‌ی علمی و معرفی توان واقعی ایران در حوزه‌ی نانو بود؛ موضوعی که اعتماد و علاقه‌ی کشورهای دیگر را نیز برانگیخت.
فناوری نرم و چالش‌های بزرگ
به باور او، آموزش بین‌المللی خود نوعی فناوری نرم است که می‌تواند بستری برای اثرگذاری جهانی ایران باشد. با این حال، چون این تجربه در کشور بی‌سابقه بود، کوچک‌ترین جزئیات نیز باید از نو طراحی می‌شد؛ از هماهنگی اختلاف ساعت کشورها گرفته تا انتخاب پلتفرم مناسب برگزاری کلاس‌ها. او می‌گوید: «برای اطمینان از کیفیت دوره‌ها، پیش از اجرای کلاس‌ها، از همه‌ی اساتید ویدئوهای آفلاین گرفتیم تا اگر مشکلی پیش آمد، برنامه بدون وقفه پیش برود.»
اما درست ده روز پیش از آغاز یکی از مهم‌ترین دوره‌ها، او با شکستگی پا و عمل جراحی روبه‌رو شد و از بیمارستان، مدیریت هماهنگی‌ها را برعهده گرفت. با این حال، دوره با موفقیت کامل برگزار شد و بازخوردهای بسیار مثبتی گرفت.
صادرات دانش؛ دستاوردی ایرانی
دکتر شاهچراغی باور دارد که روحیه‌ی خستگی‌ناپذیر ایرانیان، رمز عبور از همه‌ی بن‌بست‌هاست. او می‌گوید: «ما ایرانی‌ها آن‌قدر با سختی‌های مختلف روبه‌رو شده‌ایم که دیگر بن‌بست برایمان معنا ندارد. شاید اگر من در کشور دیگری بودم، با یکی دو مانع منصرف می‌شدم؛ اما اینجا یاد گرفته‌ایم برای هر مشکل، راه‌حل پیدا کنیم.» به گفته‌ی او، صادرات آموزش از ایران، نه فقط دستاوردی علمی بلکه افتخاری ملی است. بازخورد مثبت شرکت‌کنندگان، اعتماد بین‌المللی به دانش ایرانی و درخشش بانوان مدرس از جمله خانم‌ها دکتر الناز تمجید، دکتر فاطمه پیش‌بین و دکتر الهام اسدیان، بخشی از این موفقیت است. دکتر شاهچراغی با لبخند به یاد می‌آورد که در پایان یکی از دوره‌ها، وقتی از دکتر عسگری پرسید: «اگر فیلیپین پولمان را ندهد چه؟» او پاسخ داد: «می‌گذارم به حساب این‌که خواستم کاری برای مملکتم انجام دهم و دانش پیشرفته‌ی ایرانی را گسترش بدهم.»
و همین روحیه، چکیده‌ی مسیری است که از شهرضا تا سیدنی، و از تهران تا مانیل، علم نانو را از مرزهای ایران فراتر برده است.
