دهلی نو – کابل: همکاری های راهبردی یا چالشی برای رقیب منطقه ای؟

اکتبر 2025 با خبری مهم برای شبه قاره هند همراه بود. دیدار مقامات طالبان با سوبرامانیام جایشانکار وزیر امور خارجه هند در 10 اکتبر در زمره اخباری بود که کمتر کسی انتظار آن را داشت. به خصوص اینکه دولت هند همواره طالبان را به عنوان گروهی تروریستی شناسایی کرده و با توجه به سابقه حملات تروریستی در بومبای و دهلی در سال 2008، و حمله تروریستی در پهلگام در سال 2025، انتظار نمیرفت دولت هند علاقه ای به همکاری با این دولت در افغانستان داشته باشد.
اما آنچه که به وضوح میتوان دید ارجحیت منافع اقتصادی برای دولت هند است که انعطاف پذیری این کشور را در پذیرش سازوکارهای نظم جدید جهانی و همکاری با همه کشورها در هر شرایطی به وجود آورده است.
بر اساس خبری که وبسایت ایندین اِکسپرس منتشر کرده است امیرخان متقی وزیر امور خارجه دولت امارت اسلامی افغانستان در این دیدار که در دهلی برگزار شد، اعلام کرد که افغانستان مایل است سطح نمایندگی خود در دهلی را به سفارت خانه ارتقا دهد. او همچنین بر اهمیت روابط تاریخی میان دو ملت تاکید کرد و گفت: ” امارت اسلامی به دنبال روابط مثبت و متقابل با همه کشورهای منطقه از جمله هند است. وی افزود از اینکه امروز در دهلی حضور دارم بسیار خوشحال هستم. او همچنین ابراز امیدواری کرد که تعاملات میان هند و افغانستان در همه حوزه ها گسترش یابد.
تنش، واکنش پاکستان به روابط نزدیک دهلی نو و کابل
این دیدار دوستانه اما زودتر از آنچه انتظار میرفت، نتایج خود را به شکلی آشکار نشان داد، و یک روز قبل از دیدار رسمی میان وزیران خارجه هند و افغانستان، یعنی در 9 اکتبر حملات هوایی پاکستان به خاک افغانستان در صدر اخبار قرار گرفت. هدف این حمله نورولی محسود رهبر جنبش طالبان پاکستان بود که در افغانستان حضور دارد. بعد از این حمله، نیروهای طالبان در پاسخ، با استفاده از توپخانه، پهپاد و نیروهای پیاده به چندین پاسگاه مرزی مهم پاکستان حمله ور شدند و توانستند برای ساعاتی پایگاه مرزی پکتیا را تصرف کنند.
نزدیکی افغانستان به هند این نگرانی را برای پاکستان به ارمغان آورده است که شاید دهلی از همان روش پاکستان برای تجهیز نیروهای طالبان علیه خود او استفاده کند. سفر وزیر خارجه طالبان به هند که در فاصله پنجم تا دهم اکتبر انجام شد، و همچنین دیدار با سوبرامانیام جایشانکار وزیر خارجه هند و همزمانی آن با حملات هوایی پاکستان میتواند پیامی عمدی از سوی دولت پاکستان باشد که ارتقا روابط میان هند و طالبان را تهدیدی ژئوپلیتیکی برای خود میداند اما طالبان نیز با شعله ور کردن این تنش ها نشان داد که قصد دارد به منظور کسب مقبولیت بین المللی سیاست موازنه قوا را در برابر پاکستان دنبال کند تا بتواند سایه تهدید پاکستان را که مدت زیادی است بر سر افغانستان است، از بین ببرد.
از سویی دیگر نیز پاکستان به این امر واقف است که دهلی نو قصد دارد از افغانستان به عنوان یک مسیر ترانزیتی جایگزین برای اتصال زمینی به غرب آسیا و منطقه آسیای مرکزی استفاده کند و با این کار پاکستان را تا حد زیادی در حاشیه قرار دهد. بنابراین دولت پاکستان با نا امن سازی افغانستان به بهانه حضور رهبران طالبان در افغانستان میتواند مانع بزرگی بر سر راه هند باشد.
افغانستان، میدان نبرد میان دو رقیب قدیمی
افغانستان همواره از سوی پاکستان و هند به عنوان یک منطقه راهبردی و عمق استراتژِیک شناخته میشود، و هر دو کشور در طول تاریخ معاصر سعی داشته اند تا حد امکان جای پای خود را در این کشور حفظ کنند. میتوان گفت این منطقه برای پاکستان از اهمیت بیشتری برخوردار است، چراکه مرزی مشترک به طول 2430 کیلومتر با کشوری که ثبات سیاسی آن همواره مورد شک و تردید تحلیلگران بوده و هست نگرانی بابت امنیت ملی را افزایش خواهد داد.
از سویی دیگر حضور هند در افغانستان به عنوان یک بازیگر مهم در عرصه سیاسی و ژئوپلیتیکی این کشور تهدیدی جدی برای پاکستان محسوب میشود. بعد از حادثه 11 سپتامبر و حمله امریکا به افغانستان، دولت هند فرصت خوبی یافت تا بتواند این کشور را در جامعه بین المللی منزوی کرده و آن را به عنوان یک کشور تروریست معرفی کند. دولت هند از سال 1996 که نیروهای شوروی در افغانستان شکست خوردند و طالبان تا سال 2001 قدرت را در افغانستان در دست داشتند، روابط دیپلماتیک خود را با این کشور قطع کرد چراکه طالبان را گروهی تربیت یافته توسط پاکستان تلقی میکرد و آن را برای امنیت ملی خود خطرناک میدید.
بعد از فروپاشی دولت طالبانی در 2001 هند فرصت را غنیمت شمرد و روابط خود را دوباره با دولت دموکراتیک افغانستان برقرار کرد. هند همچنان گروه طالبان را گروهی تروریستی قلمداد میکرد تا اینکه در سال 2021 با قدرت گرفتن دوباره طالبان و تحت کنترل گرفتن تمام افغانستان توسط این گروه، هند موضع خود را تا حد زیادی در رابطه با این گروه تغییر داد. در سال2020 همزمان با مذاکرات آمریکا با طالبان در قطر، برای اولین بار جایشانکار وزیر خارجه هند نیز مذاکرات میان دهلی نو وهیئت مذاکراتی طالبان را آغاز کرد. این مذاکرات نشان داد که هند تعامل با طالبان را یگانه راه تامین منافع ملی خود در افغانستان میداند.
همچنین در 5 فوریه 2023، دولت هند با میزبانی مسکو در نشستی جند جانبه راه های همکاری با طالبان را به عنوان تنها حکومت مقتدر در افغانستان مورد بررسی قرار دادند. در این نشست نماینده هند ابراز داشت که خواهان افغانستانی با ثبات است و دهلی نو قصد دارد همکاری های صلح آمیز را با این کشور گسترش دهد. این سیاست هند در نهایت به دیدار رسمی امیر خان متقی از دهلی نو و استقبال رسمی جایشناکار از او وهیئت همراهش منجر شد.
این دیپلماسی ناهماهنگ هند در مقایسه با مواضع قبلی خود در ارتباط با گروه طالبان نشان میدهد که هند با توجه منافع خود در افغانستان تنها دو هدف مهم را دنبال میکند که عبارتند از جلوگیری از نفوذ دوباره پاکستان در این کشور و استفاده از طالبان بر علیه منافع پاکستان و دیگری گشایش راهی زمینی از طریق افغانستان و دستیابی آسان تر به منطقه غرب آسیا و آسیای مرکزی.
جمع بندی
بنابراین هند همواره افغانستان را از زاویه دید دولت پاکستان میبیند. هر زمان که نفوذ پاکستان در افغانستان افزایش یافته، به همان اندازه هند از صحنه سیاسی افغانستان دور شده است. میتوان اینگونه نتیجه گرفت که افغانستان همواره میدان نبرد های نیابتی میان دهلی نو و پاکستان بوده، و دو کشور تلاش کرده اند تا نفوذ سیاسی خود را در این کشور افزایش دهند.
این بازی میان دو کشور باعث شده است منافع افغانستان در نظر گرفته نشود و نبود توازن در روابط بین دو کشور روز به روز افزایش یابد. آینده این تنش ها به تصمیمات سیاسی هند و پاکستان بستگی دارد، و قطعا اسلام آباد همچنان بر تلاش خود مبنی بر افزایش عمق استراتژِیک خود در افغانستان و جلوگیری از موفقیت هند در این کشور ادامه میدهد. از سویی دیگر امارت اسلامی افغانستان به دنبال رسمیت شناخته شدن توسط قدرت های بزرگ منطقه ای است و سعی میکند رضایت هند را کسب کند تا استقلال سیاسی خود را نشان دهد، و سعی میکند دست پاکستان را از منافع حیاتی افغانستان کوتاه کند.
هند نیز به خوبی به این امر واقف است که تقویت روابط هند و طالبان باعث میشود سایر بازیگران منطقه ای مانند پاکستان و چین جایگاه هند را در افغانستان تضعیف کنند که این وضعیت میتواند باعث تقویت گروه های تندرو طالبانی و القاعده در این کشور و حمایت اقتصادی و سیاسی از این گروه ها توسط پاکستان شود، و این امر میتواند دهلی نو را از نظر امنیتی تهدید کند. در مجموع با توجه به شرایط ناپایدار، به نظر میرسد دهلی نو سیاست حضور نامرئی را در این کشور پی بگیرد تا بتواند حداقل منافع اقتصادی خود را حفظ کند و از گسترش دامنه تنش های ژئوپلیتیکی با پاکستان خود را کنار بکشد.