آلودگی هوا و بی تدبیری ها

شاخص آلودگی هوا در شهرهای بزرگ کشور ظهر سه‌شنبه ۴ آذر ۱۴۰۴ منتشر شد و طبق داده‌های رسمی، کیفیت هوا در چندین استان در وضعیت «بسیار ناسالم» و حتی «خطرناک» قرار گرفت؛ وضعیتی که نه‌تنها زندگی روزمره مردم را مختل کرده، بلکه بار دیگر سایه سنگین مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها را بر سلامت جامعه انداخته است.
سایه‌ای که مسئولان دولت پزشکیان ماه‌ها پیش وعده داده بودند هرگز اجازه نخواهند داد بازگردد اما تشدید شد! بر اساس سامانه پایش کیفیت هوا، محمدیه قزوین با شاخص دویست و چهل و بناب با شاخص دویست و پنج در وضعیت بنفش و «خطرناک برای همه» قرار گرفتند. تهران با صد و پنجاه و شش، کرج صد و هفتاد و نه، قزوین صد و هشتاد و پنج، تبریز صد و هفتاد و چهار، اهواز صد و پنجاه و نه، اصفهان صد و شصت و دو و ارومیه صد و هشتاد و هشت در وضعیت قرمز و «ناسالم برای همه» گزارش شد و زنجان، مشهد، بجنورد، اراک، خرم‌آباد، قم و کرمانشاه نیز در وضعیت «ناسالم برای گروه‌های حساس» قرار دارند. در تهران، شدت آلودگی به حدی رسید که کمیته اضطرار برای سومین بار در هفته جاری تشکیل جلسه داد و تمام مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل شدند؛ رخدادی که هشدار بی‌سابقه نسبت به کیفیت هوا را نشان می‌دهد.
پیامدهای انسانی این بحران نیز قابل توجه است. عباس شاهسونی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در مصاحبه با خبرگزاری تسنیم گفت که در سال ۱۴۰۳ پنجاه و چهار هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا ثبت شده که شش هزار و صد و پنجاه و دو مورد آن ناشی از آلایندگی نیروگاه‌ها بوده است. او هشدار می‌دهد با افزایش روزهای «خیلی ناسالم» و «خطرناک» در سال ۱۴۰۴، این آمار امسال افزایش خواهد یافت. وزیر بهداشت نیز در فروردین ۱۴۰۴ تاکید کرده بود که سالانه پنجاه هزار ایرانی بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند؛ یعنی هر ساعت هفت نفر قربانی هوایی می‌شوند که حق طبیعی شهروندان است.
ریشه بحران آلودگی هوا عمدتاً به دو عامل بازمی‌گردد: تردد خودروها و نوع سوخت نیروگاه‌ها. در حوزه سوخت نیروگاهی مسئولان دولتی طی ماه‌های گذشته بارها تاکید کرده بودند که هیچ مجوزی برای افزایش مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها صادر نشده و سوخت‌های سنگین به تدریج حذف خواهند شد، اما داده‌های رسمی خلاف این ادعا را نشان می‌دهند. طبق گزارش که خبرگزاری فارس دو روز پیش منتشر کرده است، مصرف مازوت در نیروگاه‌ها در ۲۳ آبان ۱۴۰۴ به بیش از بیست و یک میلیون لیتر در روز رسید؛ حجمی که برای انتقال آن، نفتکش‌ها باید در صفی به طول چهارده کیلومتر قرار گیرند. در ادامه این گزارش آمده؛ نیروگاه‌های مفتح، سلیمی و شازند رکورددار مصرف مازوت در کشور بوده‌اند. روزنامه چارسوق نیز در گزارشی درباره افزایش مصرف مازوت در سال ۱۴۰۴ نوشت: میانگین مصرف ماهانه مازوت از ابتدای سال ۱۴۰۴ بین بیست و پنج تا سی میلیون لیتر بود، در حالی که در سال‌های گذشته بین سیزده تا هفده میلیون لیتر گزارش شده است. برخی گزارش‌ها نیز از سه برابر شدن مصرف مازوت و نفت‌گاز در پنج‌ماهه نخست ۱۴۰۴ نسبت به مدت مشابه سال قبل خبر می‌دهند. اما در مقابل وزیر نیرو ماه گذشته مدعی شده بود که «علاقه‌ای به سوزاندن مازوت نداریم، اما چاره‌ای نداریم»! این اظهارات رسمی مسئولان دولتی در حالی بیان می‌شود که با واقعیت آسمان اکثر شهرهای کشور همخوانی ندارد و در افکار عمومی شکاف میان گفتار و عملکرد مسئولان را عیان‌تر می‌کند.
اما این تناقضات در مواضع مسئولان دولت چهاردهم با واقعیت‌های میدانی، محدود به سال جاری نیست. پاییز سال گذشته، مقامات ارشد دولت اعلام کردند که با دستور رئیس‌جمهور، مازوت‌سوزی متوقف شده و کاهش تولید برق برای «اولویت دادن به سلامت مردم» اعمال شده است، اما گزارش‌های رسمی نشان داد این ادعا صحت ندارد و مازوت‌سوزی با شدت بیشتری نسبت به سال ۱۴۰۲ ادامه داشته است. اظهاراتی که به حدی کذب بودنش در فضای عمومی جامعه عیان بود که در نهایت، رئیس‌جمهور ناچار به عذرخواهی شد. در همین رابطه مدیر سابق مناطق برق تهران افشا کرد که سال گذشته وزارت نیرو اطلاعات غلطی درباره میزان مازوت‌سوزی به رئیس‌جمهور ارائه داده بود و به اشتباه القا شده بود که «با دو ساعت خاموشی می‌توان جلوی مازوت‌سوزی را گرفت»، ادعایی که با واقعیت فنی همخوانی نداشت و رئیس‌جمهور را مجبور به عذرخواهی کرد.
در کنار اظهارات متناقض دولتی‌ها، کارشناسان محیط‌زیست هشدار می‌دهند که تنها راه خروج از وضعیت فعلی، اجرای کامل «قانون هوای پاک» است؛ قانونی که از ۱۳۹۶ وظایف بیست و یک دستگاه را مشخص کرده است، اما اجرای آن هیچگاه جدی گرفته نشده. با افزایش مرگ‌های ناشی از آلودگی، بسیاری از کارشناسان خواستار ورود قوه قضاییه برای برخورد با ترک‌فعل‌های دستگاه‌ها شده‌اند؛ ترک‌فعلی که مستقیماً با جان مردم در ارتباط است و نمی‌توان آن را صرفاً خطای اداری دانست.
آلودگی هوا دیگر یک بحران مقطعی نیست؛ تبدیل به تهدیدی دائمی برای میلیون‌ها ایرانی شده است. بازگشت گسترده مازوت‌سوزی، تناقض آشکار در اظهارات مسئولان و وعده‌های نقض‌شده نشان می‌دهد که مدیریت آلودگی هوا نه تنها پیشرفت نکرده، بلکه در مسیر خطرناک‌تری قرار گرفته است. این وضعیت اعتماد عمومی را خدشه‌دار کرده و ضرورت اقدام فوری و شفاف دولت و دستگاه‌های مسئول را بیش از پیش آشکار می‌سازد.