10 همت برای 11 میلیون موتور فرسوده؛ بودجه‌ای که از پس بحران برنمی‌آید

رئیس انجمن تولیدکنندگان موتورسیکلت از پیش‌بینی منابع مالی گسترده برای اجرای طرح جایگزینی موتورسیکلت‌های فرسوده خبر داد و تأکید کرد که اجرای موفق این طرح نیازمند افزایش بودجه و تعیین قیمت عادلانه برای خرید موتورسیکلت‌های اسقاطی است.براساس اعلام رسمی در کشور حدود 14 میلیون موتورسیکلت فعال تردد می کند که بیش از 11 میلیون آن‌ها در دسته فرسوده قرار می‌گیرند. این حجم به معنی آن است که بیش از سه‌چهارم ناوگان به‌طور بالقوه آلاینده، پرمصرف و فاقد استانداردهای نوین است. در چنین مقیاسی، طرحی که با 3500 دستگاه در تهران آغاز می‌شود حکم قطره‌چکانی دارد که قرار است آتش یک انبار سوخت را کنترل کند. حتی هدف اعلامی سال آینده یعنی 70 هزار نوسازی در سال اگر تحقق‌پذیر باشد در بهترین حالت فقط 0.6 درصد از کل ناوگان فرسوده را پوشش می‌دهد. این عدم تناسب، نخستین گره این طرح است.در بخش مالی، تسهیلات 120 و 150 میلیونی همراه با وام بلاعوض، در نگاه نخست جذاب است اما وقتی به قدرت خرید واقعی مردم نگاه شود، تصویر تغییر میکند. جامعه اصلی دارندگان موتورسیکلت‌های فرسوده عمدتاً شامل پیک‌های موتوری، کارگران و کم‌درآمدهاست؛ اقشاری که توان بازپرداخت اقساط، ارائه چک و سفته، یا تحمل هزینه‌های بیمه و پلاک‌گذاری را ندارند. در نتیجه، طرح از همان نقطه شروع با خطای طراحی مخاطب روبه‌روست” موتور فرسوده بیشتر یک ضرورت معیشتی است تا وسیله تفریحی، و سیاست اعتباری طرح با الگوهای درآمدی این گروه همخوانی ندارد.”مسئله دیگر به فرایند اسقاط مربوط است. در بسیاری از کشورها، اسقاط با سازوکارهای دقیق بازیافت، بازیابی قطعات، و استانداردهای زیست‌محیطی همراه است؛ اما در ایران اسقاط بیشتر به معنی «خروج کاغذی» موتور از چرخه و تحویل آن به مراکز معدوم‌سازی است. تعیین نکردن مسیر مشخص برای بازیافت باتری‌ها، موتورهای برقی از ابتدا با یک دیوار بلند زیست‌محیطی روبه‌رو می‌سازد. در نتیجه، طرح در بخش برقی‌سازی هم از مقیاس لازم برای پایدار بودن فاصله دارد.نکته مهم دیگر مربوط به نبود سیاست مکمل الزام‌آور است. هیچ مکانیزم تنبیهی مشخصی برای ادامه استفاده از موتورسیکلت‌های فرسوده دیده نمی‌شود. بدون اجبار قانونی، انگیزه مالی طرح تنها وقتی کار می‌کند که وام‌ها بسیار جذاب، بسیار در دسترس و بسیار آسان باشندکه نیستند. از این‌رو، هدف اصلی سیاست‌گذاری ناقص است” انگیزه مثبت داده شده، اما مانع منفی حذف نشده است. نتیجه آن می‌شود که میلیون‌ها موتورسیکلت همچنان در خیابان‌ها نفس می‌کشند و دود پس می‌دهند.”