مشهد الگویی موفق در مدیریت پایدار منابع آب و نگهداری فضای سبز شهری

مهدی یعقوبی معاون محیط زیست و خدمات شهری شهرداری مشهد-مشهد به‌عنوان دومین کلان‌شهر کشور با بیش از چهار میلیون نفر جمعیت ثابت و حدود سی میلیون نفر زائری که سالانه به این شهر سفر می کنند، سال‌هاست که با چالش جدی کمبود منابع آب دست‌وپنجه نرم می‌کند و درحال تجربه خشکسالی های شدیدی است. اقلیم خشک و نیمه‌خشک، بارندگی‌های محدود و روند کاهشی نزولات جوی در سال‌های اخیر باعث شده تا ضرورت بازنگری در الگوهای مصرف، مدیریت هوشمندانه منابع موجود و تغییر رویکردهای گذشته بیش از پیش جدی گرفته شود؛ چون امروز دیگر نمی‌توانیم با روش‌های سنتی و پرمصرف گذشته فضای سبز شهری را نگهداری کنیم و در مجموع شرایط اقلیمی و محدودیت‌های آبی اجازه ادامه چنین رویکردی را به ما نمی‌دهد. براساس ارزیابی‌های تخصصی حوزه فضای سبز، نیاز آبی سالانه شهر مشهد برای آبیاری درختان، بوستان‌ها و کمربند سبز که در مجموع مساحتی در حدود 6700 هکتار است حدود 29 میلیون مترمکعب برآورد می‌شود، که از این عدد در سال جاری فقط 22 میلیون مترمکعب تامین شد که با روش‌های مختلف مدیریتمصرف و تغییرات الگوی کاشت، این کسری جبران شد. البته که تامین این حجم از اب برای زنده نگهداشتن فضای سبز در شرایط ادامه خشکسالی، افزایش دما و استمرار موج‌های گرمایی، چالشی سنگین و حتی نگران‌کننده محسوب می‌شود و از سوی دیگر، بارندگی‌هایی که به‌طور طبیعی بخشی از نیاز اکوسیستم شهری را جبران می‌کرد، طی سال‌های اخیر روند کاهشی قابل‌توجهی داشته است و این کاهش بارش‌ها، فشار مضاعفی بر مدیریت شهری وارد می‌کند. در این شرایط خاص، تغییر مدل آبیاری فضای سبز از الگوهای قدیمی به روش‌های نوین، کم‌مصرف و سازگار با اقلیم، استفاده از پساب برای آبیاری فضای سبز و افزایش سهم آن، نه یک انتخاب بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است و برای همین هم استفاده حداکثری از ظرفیت پساب، اجرای شبکه‌های بهینه و هوشمند آب رسانی، ساخت تصفیه‌خانه‌های متعدد، حذف نقاط هدررفت، اجرای شبکه جداسازی آب شرب از آب خام، طراحی کاشت بر اساس الگوی گیاهان مقاوم به شرایط اقلیمی و… از مهم‌ترین سیاست‌هایی بوده که در دستور کار قرار گرفته است. اما یکی از محوری‌ترین اقداماتی که شهرداری مشهد در سال‌های اخیر و به‌ویژه در سال جاری دنبال کرده است، استفاده گسترده از پساب تصفیه‌شده به جای آب شرب در آبیاری بوده است. برای تحقق این هدف یکی از گام های مهم، قرارداد 25 ساله خرید پساب، به میزان 11 و نیم میلیون مترمکعب سالانه بود که بخش قابل توجهی از نیاز فضای سبز شهر برای 25 سال آینده را تأمین می نماید، همزمان کار ساخت چهار تصفیه‌خانه آفتاب، آزادی، سیدی و کالورت التیمور آغاز شد و پروژه دو هزار میلیاردی انتقال پساب از تصفیه‌خانه پرکندآباد تا مخزن 50 هزار مترمکعبی میدان نمایشگاه هم کلید خورد و اجرایی شد تا این زنجیره تکمیل شود. در کنار اینها پروژه مهم جداسازی آب شرب از آب خام به پیشرفت بالغ بر 60 درصدی رسید؛ پروژه‌ای که تا امروز بیش از 12 هزار میلیارد تومان برای آن هزینه شده است. این نقطه پایان اقدامات معاونت محیط زیست و خدمات شهری شهرداری مشهد برای زنده و سبز نگهداشتن فضای سبز شهر مشهد نبود و امسال با پیگیری صورت گرفته و تصویب شورای محترم اسلامی شهر، اعتبارات مورد نیاز حوزه آب فضای سبز از 800 میلیارد تومان در سال گذشته به 3000 میلیارد تومان در سال جاری رسید و قرار است این اعتبار صرف اجرای پروژه‌های مهم اولویت دار این حوزه شود. ثمره اجرای این پروژه‌ها درسال جاری این بود که سهم استفاده از پساب برای آبیاری فضای سبز از ابتدای سال تا آبان ماه به حدود 6 میلیون مترمکعب، رسید که در بلند مدت و با بهره‌برداری از پروژ‌ه‌های مختلف این حجم در سال 1415 به بیش از 80 درصد سهم آب فضای سبز خواهد رسید. در گذشته‌های دور شاید بخش زیادی از فضای سبز با آب شرب آبیاری می‌شد، ولی درحال حاضر از منابع غیرشرب برای آبیاری فضای سبز استفاده می کنیم. تکیه بر آب شرب برای نگهداری فضای سبز، ضمن آنکه منطقی و پایدار نیست، با مسئولیت اجتماعی مدیریت شهری نیز سازگار نیست و نخواهد بود.