توسط : فتح خیبر یکی از مهم‌ترین رویدادهای دوران پیامبر اسلام(ص) است؛ ماجرایی که هم به‌خاطر نقش تعیین‌کننده امام علی(ع) مشهور شده و هم از نظر سیاسی، نظامی و حتی قرآنی اهمیت ویژه‌ای دارد.
۱. موقعیت و اهمیت خیبر
خیبر منطقه‌ای وسیع و حاصل‌خیز در حدود ۱۶۰ کیلومتری شمال مدینه بود. این منطقه چند قلعه بزرگ و مستحکم داشت که یهودیان در آن زندگی می‌کردند. هر قلعه برج‌های مراقبتی داشت و به‌خاطر استحکام، از نظر نظامی و دفاعی بسیار مهم بود. به همین دلیل خیبر به نوعی پایگاه قدرتمند مخالفان اسلام به حساب می‌آمد.
۲. علت شکل‌گیری جنگ
رسول خدا(ص) اهل جنگ‌طلبی نبودند. اما گروهی از یهودیان مدینه که علیه اسلام توطئه کرده بودند، به خیبر پناه بردند و با دشمنان مسلمانان—از جمله قبیله‌های مخالف—همکاری کردند. تجمع این نیروهای فتنه‌گر، خطری جدی برای امنیت مدینه به‌وجود آورد. بنابراین پیامبر(ص) برای جلوگیری از حمله‌های احتمالی و پایان دادن به توطئه‌ها، تصمیم به حرکت به سوی خیبر گرفتند.
۳. حرکت سپاه اسلام و جلوگیری از کمک دشمنان
پس از بازگشت پیامبر(ص) از حدیبیه، ایشان سپاه را به‌سوی خیبر حرکت دادند. در مسیر، با قرار گرفتن میان خیبر و منطقه غطفان، عملاً جلوی پیوستن نیروی کمکی غطفان به یهودیان را گرفتند. رهبر غطفان ابتدا قصد کمک داشت اما با مشاهده قدرت سپاه اسلام ترسید و عقب‌نشینی کرد.
۴. آغاز جنگ و سختی‌های نبرد
جنگ خیبر بیش از ده روز طول کشید و ابتدا دو قلعه توسط مسلمانان فتح شد. اما قلعه‌های بعدی بسیار مقاوم بودند. یهودیان از بالای قلعه‌ها با منجنیق سنگ پرتاب می‌کردند و اجازه نمی‌دادند مسلمانان نزدیک شوند. در این مرحله مسلمانان چندین شهید دادند و اوضاع سخت شد.
۵. نقش بی‌نظیر امام علی(ع)
پیامبر(ص) در ابتدا دو فرمانده دیگر را برای فتح قلعه اصلی فرستادند، اما هیچ‌یک موفق نشدند. سپس پیامبر فرمودند:
«فردا پرچم را به کسی می‌دهم که خدا و رسولش او را دوست دارند و خداوند به دست او فتح را رقم می‌زند؛ مردی که هرگز از میدان فرار نمی‌کند.»
روز بعد پرچم را به امام علی(ع) دادند. ایشان ابتدا نمایندگان قلعه را به اسلام دعوت کردند و سپس وارد نبرد شدند. دو پهلوان مشهور یهود، مرحب و حارث، در برابر ایشان کشته شدند. مقاومت دشمن شکسته شد و در نهایت امام علی(ع) درِ عظیم و سنگین قلعه را از جا کندند تا به عنوان سپر از آن استفاده کنند.
در منابع آمده است که آن در از جنس سنگ بود و وزن بسیار سنگینی داشت. امام علی(ع) فرمودند:
«من این در را با نیروی بشری نکندم، بلکه با قدرت الهی و ایمانی که خدا در دلم قرار داد انجام دادم.»
این ماجرا از برجسته‌ترین نشانه‌های شجاعت و ایمان امام علی(ع) در تاریخ اسلام است.
۶. سرانجام ساکنان خیبر
پس از پیروزی، پیامبر(ص) با بزرگواری و رأفت برخورد کردند. یهودیان اجازه یافتند همان‌جا بمانند و فقط بخشی از محصول زمین‌ها را با مسلمانان تقسیم کنند. این تصمیم باعث آرامش منطقه و حفظ اقتصاد شد.
۷. اشاره به خیبر در قرآن
در سوره فتح، آیه ۱۵، به منافقانی اشاره شده که حاضر نبودند در حدیبیه همراه پیامبر باشند اما وقتی خبر غنیمت‌های خیبر را شنیدند، درخواست همراهی کردند. قرآن نیت درونی آن‌ها را افشا می‌کند.
در سوره نساء، آیه ۹۴ نیز درباره طمع‌ورزی برخی مسلمانان در برخورد با یکی از یهودیان فدک سخن گفته می‌شود.
